Question

ਬਚਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ
ਕਿਵੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ​

Answer 1

Answer:

Explanation:

ਬਾਤਾਂ ਮੁਢ ਕਦੀਮ ਦੀਆਂ

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੋਹ ਬਾਤਾਂ ਸੁਨਣ ਸੁਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਨੀਂ ਹੀ ਅਣਗਹਿਲੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਤਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਹੈ, ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਬਾਤਾਂ ਦਮ ਤੋੜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ “ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆ” ਡਾ.ਬੇਦੀ ਨੇ ਸੰਕਾਲਿਤ (1953 ਈ:) ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ। ਡਾ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਅਨੁਸਾਰ "ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਤੇ ਡਾ. ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਸਮਾਨਅਰਥੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਰਾਝਾਂ-ਰਾਝਾਂ ਆਖਦੀ ਆਪ ਰਾਝਾਂ ਹੋਰ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਦੀ ਰਿਖੀਆਂ ਵਾਂਗ ਗਹਿਰ, ਗੰਭੀਰਤਾ, ਗਿਆਨਵਾਨਤਾ, ਵਿਚਾਰਵਾਨਤਾ ਅਤੇ ਤਪੱਸਵੀਆਂ ਵਾਲੀ ਲਗਨ, ਸਾਧਨਾ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਪੁੰਜ ਹੈ।" ਡਾ.ਬੇਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਰਫ ਥੋੜੇ ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਗੀਤ ਹੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਰ ਬੇਦੀ ਇਕੱਲੇ ਨੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਜਿੰਨਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਡਾ. ਬੇਦੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਖਿਕ ਤੋਂ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਗੁਣਤਾ ਪੱਖੋਂ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਡਾ. ਬੇਦੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਨ, ਮਨ, ਧਨ ਨਾਲ ਬਿਨਾ ਸੰਕੋਚ, ਹਿਊਮੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ, ਸਿਰੜੀ, ਨਿਸਕਾਮ, ਸਾਂਤ, ਸਾਧੂ ਸੁਭਾਅ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਡਾ. ਬੇਦੀ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤ 1000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਮੂਲ ਸੋਮੇ ਭਾਵ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋ ਸੁਣਕੇ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹ ਕੰਮ ਡਾ. ਬੇਦੀ ਨੇ 10ਵੀ. ਕਲਾਸ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।  

ਵਿਸ਼ੇ ਪੱਖ ਤੋਂ

ਹਰੇਕ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਸੋਚ, ਸੰਕਲਪ, ਮਨੌਤ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਗਲਪੀ ਬਿੰਬ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਿਰੀ ਕਲਪਨਾ ਨਾ ਹੋਕੇ, ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਦੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਰਮਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈਦੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਪੇਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ, ਕੋਈ ਵਿਹਾਰਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ, ਕੋਈ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਰੀਤ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਢ ਜਾ ਰਹੱਸ ਖੋਲਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖ ਪਸਾਰਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ

ਕਿਸਮਤ, ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ, ਹੱਕ ਦੀ ਰੋਟੀ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਮਝਦਾਰੀ, ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਚਲਿੱਤਰ, ਲੋਭ, ਮਨੁੱਖਤਾ, ਹੋਣੀ, ਰਲ ਕੇ ਬੈਠਣ ਦੀਆਂ ਬਰਕਤਾਂ, ਦਾਨ ਪੁੰਨ, ਸੰਜਮ, ਮਾਇਆ ਦੇ ਰੂਪ, ਵੱਡੇ ਤੇ ਕੌੜੇ ਸੁਪਨੇ, ਰਸਮਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਸੰਯੋਗ, ਸਬਰ, ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਚਲਿੱਤਰ, ਪੰਡਿਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡ, ਚਲਾਕੀਆਂ ਸਾਂਝੀ ਕੁਦਰਤ, ਆਲੋਕਿਕਤਾ, ਨੇਕੀ, ਬਦੀ, ਜਾਦੂ ਟੂਣੇ, ਸੱਚਾ ਪ੍ਰੇਮ, ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰਾਈ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਯਾਰੀ, ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ, ਵੱਡਿਆਂ ਦੇ ਸੱਤਾ  ਵੀਹਾਂ ਦੇ ਸੌ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਭਲਾਈ, ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ, ਨਿਆਂ, ਮੌਤ, ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ ਮੁੱਢ ਦੇ ਰਹੱਸ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਨ ਠੰਡਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ, ਸੂਰਜ ਗਰਮ ਕਿਉ ਹੁੰਦਾ ਆਦਿ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਛੁਹਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਅੰਗ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਤੇ ਉਚਿਤ ਵਰਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਤੇ ਬਾਂਦਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦੇ ਸਾਧੂਆਂ ਉਪਰ ਵਿਅੰਗ ਹੈ। ਪੰਡਿਤਾਂ ਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਉਪਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਅੰਗ ਹਨ।

ਬਾਤਾਂ

ਇਹਨਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੁੰ ਬਾਤਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ, ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਲੱਛਣਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਡਾ. ਬੇਦੀ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਤਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਰੂਪ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਬਾਤਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਬਹੁਬਿੰਦ ਤੇ ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਹਰੇਕ ਦਾ ਰੂਪ, ਸੁਭਾਅ, ਸੰਸਕਾਰ ਤੇ ਕਥਾ ਸੰਸਾਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਤਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੂਲ ਤੱਤ ਦੱਸੇ ਹਨ:

ਬਿਰਤਾਂਤਕ ਤੱਤ  

ਲੋਕਮਨ ਦੀ ਅਭਿਵਿਅਕਤੀ  

ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂੜੀਆਂ,  

ਉਦੇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਬਾਤਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਥਾਂ ਹਕੀਕਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਸੋਝੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।  

ਸੁਭਾਅ: ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਪੱਖੋ ਵੀ ਡਾ. ਬੇਦੀ ਨੇ ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ:  

1. ਮਿੱਥ  

2. ਦੰਤ ਕਥਾ  

3. ਕਹਾਣੀ

ਬਾਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ:

‘ਮੱਧਕਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਥਾ ਰੂਪ ਤੇ ਪਰੰਪਰਾ* ਵਿੱਚ 26 ਬਾਤ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਦਾਂ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਡਾ. ਬੇਦੀ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਮੌਕਾ ਮੇਲ, ਪਰਾਭੌਤਿਕ ਤੱਤ, ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਢ,ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੇ ਪਾਤਰ, ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਓ, ਲੁਪਤ ਅਰਥ, ਦਹੁਰਾਓ ਮੂਲਕ ਬਣਤਰ, ਸਾਝੇਂ ਮੋਟਿਫ., ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ।

ਭਾਸ਼ਾ

ਕੁਝ ਕੁ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤਾਂ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਤਾਰੀਆਂ ਗਈਆ ਹਨ, ਪਰ ਬਾਕੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਪਾਏ ਗਏ ਨੇ। ਆਮ ਬੋਲ ਚਾਲ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿਮਲ, ਗੁੱੜ ਸੀਰਾ, ਚੰਬੜ, ਵੇਦ, ਕਲੂਖਤ, ਮੱਤਾਂ, ਪਰਖੱਚੇ, ਆਦਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਰਲੇਪ ਮੋਅਜਜਾ, ਰਸਕ ਤੇ ਮਸਨੂਈ।