1-अधोदत्तस्य वाक्यस्य 'स्म' प्रयोग कृत्वा वाक्यं पुन:ति
गतः मासः मम् विद्यालये वार्षिकोत्सवः अभवत्।
शकतचनर
Answers
लेखनीयानि।
खण्डः क
अपठितांश-अवबोधनम् (अपठितांश-अवबोधन)
प्रश्न 1.
अधोलिखितम् अनुच्छेदं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत।
निम्नलिखित अनुच्छेद को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।
शिक्षा मानव-विकासस्य परमं साधनम् । शिक्षा ज्ञानोदयेन नैतिक चारित्रिकं च विकास संपादयति । शिक्षा सांस्कृतिक दृष्टिम् उद्बोधयति । वर्तमान-शिक्षा पद्धतौ बालकस्य सर्वाङ्गीण-विकासस्य परिकल्पना अस्ति। अधुना बालाः आधुनिक विषयान् अपि अध्येतुं संप्रेरिताः दृश्यन्ते । यथा हि विज्ञानम् गणितम्, भूगोलम्, इतिहासम्, अर्थशास्त्रम्, राजनीतिशास्त्रम्, संगीतम्, संगणकयन्त्रम् (computer) आद्यः। वर्तमान-शिक्षा-पद्धतौ शिक्षिताः युवका: युवत्यश्च कठिनं श्रमं कृत्वा स्व-स्व क्षेत्रे महत्त्वपूर्णम् साफल्यं प्राप्तवन्तः। अतएव शिक्षा श्रमस्य महत्त्वमपि शिक्षयति। शिक्षिताः युवकाः मानवीयगुणान् प्रति आकर्षिताः भवन्ति । अस्माकं देशे शिक्षा प्राप्त्यै कोऽपि बालः कापि बाला व अर्थाभावं न अनुभवेत् इति शासनं प्रयतेत । यतः शिक्षा न केवलं मानवकल्याणाय अपेक्षिता अपितु सा राष्ट्रगौरवाय अपि महत्त्वपूर्णा ।
प्रश्नाः
(अ) एकपदेन उत्तरत । (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) [1/2 × 4 = 2]
एक शब्द में उत्तर दीजिए । (केवल चार प्रश्न)
(i) शिक्षा कस्य महत्त्वं शिक्षयति ?
(ii) मानव-विकासस्य परमं साधनं किम् ?
(iii) शिक्षा कीदृशीं दृष्टिम् उद्बोधयति?
(iv) शिक्षिताः युवका कान् गुणान् प्रति आकर्षिताः भवन्ति ?
(v) बालकस्य सर्वाङ्गीणविकासस्य कुत्र परिकल्पना अस्ति?
उत्तर :
(i) श्रमस्य ।
(ii) शिक्षा।
(iii) सांस्कृतिकीम्।
(iv) मानवीयगुणान् ।
(v) वर्तमान-शिक्षा-पद्धतौ।
(ब) पूर्णवाक्येन उत्तरत । (केवलं प्रश्नद्वयम्)
पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए। (केवल दो प्रश्न) [1 × 2 = 2]
(i) शिक्षा कीदृशं विकास संपादयति ?
(ii) शासनं किं प्रयतेत ?
(iii) वर्तमान-शिक्षा-पद्धतौ बालकः कान् विषयान् अपि शिक्षेत?
उत्तर:
(i) शिक्षा नैतिक चारित्रिकं च विकास संपादयति ।
(ii) अस्माकं देशे शिक्षा प्रात्यै कोऽपि बाल: कापि बाला वा अर्थाभावं न अनुभवेत् इति शासनं प्रयतेत।
(iii) वर्तमान-शिक्षा-पदधतौ बालकः विज्ञानम्, गणितम्, भूगोलम्, इतिहासम् अर्थशास्त्रम्, राजनीतिशास्त्रम्, संगीतम्, संगणकयन्त्रम् इत्यादयः आधुनिक विषयान् अपि शिक्षेत ।
(स) यथानिर्देशम् उत्तरत । (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्)
निर्देशानुसार उत्तर दीजिए । (केवल चार प्रश्न) [1 × 4 = 4]
(क) ‘अस्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदं किम् ?
(i) शिक्षा
(ii) परिकल्पना
(iii) बालकः
(ख) ‘शिक्षिताः’ इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं किम्
प्रयुक्तम् ?
(i) बालकाः
(ii) युवकाः
(iii) प्रेरकाः
(ग) ‘सा राष्ट्रगौरवाय अपि महत्त्वपूर्णा’ इति वाक्ये ‘सा’ इति सर्वनामपदं कस्यै प्रयुक्तम् ?
(i) बालायै
(ii) शिक्षायै
(iii) युवत्यै
(घ) “उद्यमः’ इत्यर्थे कि पर्यायपदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(i) विकासम्
(ii) श्रमः
(iii) चारित्रिकम्
(ङ) ‘सरलम्’ इत्यस्य किं विलोमपदम् अत्र प्रयुक्तम् ?
(i) दृष्टिम् ।
(ii) विकासम्
(ii) कठिनम्
उत्तर :
(क) ‘अस्ति’ इति क्रियापदस्य कर्तृपदम्-(ii) परिकल्पना
(ख) “शिक्षिताः इति विशेषणपदस्य विशेष्यपदं- (ii) युवका:
(ग) ‘सा राष्ट्रगौरवाय…..’ इति वाक्ये ‘सा इति सर्वनामपदं-(ii) शिक्षायै प्रयुक्तम्।
(घ) “उद्यमः’ इत्यर्थे (ii) श्रमः इति पर्यायपदम् अत्र प्रयुक्तम्।
(ङ) “सरलम’ इत्यस्य (iii) कठिनम् इति विलोमपदम् अत्र प्रयुक्तम्।
(द) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्त शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। [2]
इस अनुच्छेद के लिए उपयुक्त शीर्षक संस्कृत में लिखिए।
उत्तर:
शीर्षकम्-शिक्षायाः महत्त्वम्।
खण्डः ख 15
रचनात्मककार्यम् (रचनात्मक कार्य)
प्रश्न 2.
मित्रं प्रति अधोलिखितं पत्रं मजूषाप्रदत्तशब्दैः पूरयित्वा पुनः लिखत। मित्र को लिखे गए निम्नलिखित पत्र को मजूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से पूर्ण कर पुनः लिखिए।
[1/2 × 10 = 5)
कावेरीछात्रावासात्
दिनाङ्कः ____
प्रिय मित्र माधव
(i) ___।
अत्र कुशलं तत्रास्तु । अहं (ii) ___ सज्जायां व्यस्तः आसम् । अत: विलम्बेन तव पत्रस्य उत्तरं ददामि । अस्मिन् वर्षे मयापि