2) ज्या संमिश्रापासून वितळतार बनवलेली असते त्या घटकांची नावे लिहा.
Answers
Answer:
वितळतार : (फ्यूज). विद्युत् मंडलातून जाणारा प्रवाह ठराविक मर्यादेपेक्षा जास्त झाला, तर ते मंडल आपोआप खंडित होऊन त्यातील प्रवाह आपोआप थांबावा व मंडलातील उपकरणांचे संरक्षण व्हावे, अशी व्यवस्था मंडलात करावी लागते. कारण मंडलातील विद्युत् दाबात अचानक वाढ झाली वा मंडलातील एखाद्या उपकरणात बिघाड झाला व त्यामुळे मंडलातून एकदम फार मोठा विद्युत् प्रवाह जाऊ लागला किंवा मंडलाच्या क्षमतेपेक्षा थोडाच जास्त प्रवाह पण बराच वेळ वाहत राहिला, तर त्यामुळे मंडलातील संवाहक व उपकरणे यांना धोका पोहोचू शकतो किंवा त्यांच्यावरील विद्युत् निरोधकाचे आवरण खराब होण्याची शक्यता असते. यासाठी सोप्यात सोपा मार्ग म्हणजे जादा विद्युत् प्रवाहामुळे सहज वितळणारी धातूची तार मंडलाच्या एकसरीत बसविणे हा होय. या तारेचे तापमान तिच्यातून जाणऱ्या प्रवाहाच्या मूल्यावर अवलंबून असते. तारेचे आकारमान आणि धातू वा मिश्रधातूचा प्रकार यांनुसार प्रवाह यांनुसार प्रवाह जेव्हा एका विशिष्ट मर्यादेहून जास्त होतो, तेव्हा हा तारेचा तुकडा अतिशय तापून वितळतो व तुटतो. यामुळे मंडल खंडित होऊन प्रवाह थांबतो. या कामी वापरल्या जाणाऱ्या तारेस वितळतार म्हणतात. या तारा शिसे, कथिल, तांबे इ. धातू अथवा कमी तापमान कमी तापमानास वितळणाऱ्या मिश्रधातूंपासून बनविलेल्या असतात. वितळतारेचा व्यास व धातू तिच्यामधून सतत पाठविण्याच्या विद्युत् प्रवाहाच्या उच्चतर मर्यादेवरून ठरवावा लागतो. त्यासाठी वापरात असलेल्या काही धातूंच्या तारांचे आकारमान (व्यास) व ती तार वितळण्यास लागणारा कमीत कमी प्रवाह कोष्ठकात दिलेले आहेत.
वितळतारांसाठी वापरण्यात येणाऱ्या काही धातू व त्यांचे गुणधर्म
तार वितळण्याचा प्रवाह
(अँपिअर)
तारेचा व्यास अंक
शिसे
कथिल
लोखंड
तांबे
५
१०
२५
५०
१००
२००
२५०
२३
२०
१५
११.५
७
२
–
२५
२१
१६
१२.५
८.५
३.५
१.५
२९
२४
१९
१६
१२
८
६.५
३८
३३
२६
२२
१८
१५
१३.५
कोष्टकावरून असे ध्यानात येईल की, विशिष्ट प्रवाह रोखण्यास योग्य त्या व्यासाचीच वितळतार वापरावयास हवी. व्यवहारात अनेकदा मोठ्या व्यासाची तार अथवा योग्य व्यासाच्या वितळतारांचे अनेक वेढे देणे धोक्याचे असते. कारण त्यामुळे उपकरणामधून मर्यादेहून जास्त प्रवाह वाहूनसुद्धा त्या तारा योग्य त्या वेळी न वितळल्यामुळे मंडल परिरक्षणाचा मूळ उद्देशच सफल होत नाही.