6 6
दिलेल्या पथिकी योग्य प्रविकिन पुढील
वियोग | लिहा
दिशेने
14डल लेल महालाच पालवेय.
वी घटना दुपसती माप
Answers
Answer:
प्रा. मीनल मापुस्कर (राज्यशास्त्र विषयाच्या सहाय्यक प्राध्यापक)
जवळपास तीन वर्षांच्या अथक परिश्रमाने बनलेली भारतीय राज्यघटना जगातील उत्तम राज्यघटनांमध्ये गणली जाते. नागरिकांचे प्रतिनिधी/नेते असणारे घटना समितीचे अनेक सदस्य कायदेतज्ज्ञ होते. त्यांचा अभ्यास व अनुभव राज्यघटनेत प्रतिबिंबित झाला आहे. मात्र राज्यघटना अंतिम व अपरिवर्तनीय बनवणे हे घटनाकारांचे उद्दिष्ट्य नव्हते. उलट कालानुरूप आवश्यक ते बदल करण्याचा अवकाश घटनाकारांनी निर्माण केला. आजवर १०० वेळा घटनेत दुरुस्त्या केल्या गेल्या आहेत. यासाठी घटनेच्या २०व्या भागात कलम ३६८ मध्ये घटनादुरुस्ती प्रक्रिया नमूद केली आहे. त्यानुसार –
घटनादुरुस्ती विधेयक संसदेत विशेष बहुमताने संमत करता येईल. दोन्ही सभागृहांनी स्वतंत्रपणे हे विधेयक संमत करावे लागेल. एकमत न झाल्यास संयुक्त अधिवेशन बोलावता येणार नाही. काही तरतुदीमध्ये दुरुस्ती करणारे विधेयक संसदेने संमत केल्यावर राज्य विधिमंडळांकडे पाठवले जाईल. किमान अर्ध्या राज्यांच्या विधानसभांनी त्या विधेयकाला संमती दिल्यावरच ते राष्ट्रपतींच्या संमतीसाठी पाठवता येईल. या तरतुदी पुढीलप्रमाणे आहेत :
१) राष्ट्रपतींची निवडणूक (कलम ५४, ५५)
२) संघ व राज्यांचे कार्यकारी अधिकार (कलम ७३, १६२)
३) सर्वोच्च व उच्च न्यायालये (कलम २४१ - विभाग ५ व ६ मधील अनु. प्रकरण ४ व ५)
४) संघ व राज्यांतील कायदेविषयक अधिकारांची विभागणी (विभाग ११ प्रकरण १)
५) संघ, राज्य व समवर्ती सूची (परिशिष्ट ७)
६) राज्यसभेतील राज्यांचे प्रतिनिधित्व (परिशिष्ट ४)
७) कलम ३६८
•संमतीसाठी आलेल्या घटनादुरुस्ती विधेयकाला नाकारण्याचा किंवा पुनर्विचारासाठी पाठवण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना नसतो.
राज्यसेवा पूर्व परीक्षेसाठी घटनादुरुस्ती प्रक्रियेतील बारकावे नीट समजून घेणे उपयुक्त ठरेल. तसेच आजवर झालेल्या महत्त्वपूर्ण घटनादुरुस्त्या व त्यांनी केलेले बदल यावर प्रश्न आलेले आहेत. घटनादुरुस्तीचे कार्य संसदेकडे आहे, तर घटनेचे संरक्षण व अर्थ लावण्याचे काम सर्वोच्च न्यायालयाकडे आहे. या विभाजनामुळे संसद व न्यायालय यांमध्ये काहीवेळा संघर्ष झाल्याचे चित्र ६६ वर्षांत दिसून येते. यासंदर्भात महत्त्वाच्या खटल्यांचा अभ्यासही करणे गरजेचे आहे. मागील ३-४ वर्षांतील प्रश्नांचे स्वरूप यासाठी लक्षात घ्यावे.