Question

आपत्ती व्यवस्थापन-काल,आज आणि उद्या? essay in 800-1000 words

Answer 1

मानवनिर्मित आणि निसर्गनिर्मित असे आपत्तीचे दोन प्रकार आहेत. विशेषत: हवामानातील बदलामुळे नैसर्गिक आपत्तीत आकस्मिकपणे उदभवते. त्यामुळे अशा नैसर्गिक आपत्तीत जीवित व वित्त हानी होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. आपण दैनंदिन व्यवहारातही बघतो जर एखाद्या वाहनाला फार मोठा अपघात झाला किंवा एखादी व्यक्ती अपघातात जखमी झाली तर त्यांना उपचारासाठी, त्यांचे प्राण वाचविण्यासाठी समाजातील अनेकजण धावपळ करतात. एकंदरित सांगावयाचे झाल्यास मानवी संवेदनामुळेच ही सकारात्मक कृती समाजाकडूनच घडते तसेच यामध्ये प्रशासनाच्या वतीनेसुध्दा योग्य ती दखल घेतली जाते, म्हणूनच आपत्ती व्यवस्थापन आणि लोकांचा सहभाग ह्यांच नातं फार जवळच आहे. 
भूकंप, महापूर, चक्रीवादळ अतिवृष्टि ह्या सर्व घटना नैसर्गिक आपत्तीमध्येच मोडणाऱ्या आहेत. अशा आपत्तीमध्ये होणारी जीवित व वित्त हानी टाळण्यासाठी महाराष्ट्र आपत्ती जोखीम व्यवस्थापना अंतर्गत विभागीय व जिल्हास्तरावर आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणाची स्थापना करण्यात आली आहे. इतकेच नव्हे तर केंद्र शासनाने २००५ मध्ये आपत्ती व्यवस्थापन कायदा पारित केला आहे. याचा मूळ उद्देश नैसर्गिक आपत्तीमध्ये होणारे नुकसान टाळणे व सर्वांना सुरक्षितता प्रदान करणे हा आहे. हा कार्यक्रम प्रशासकीय यंत्रणेकडून राबविला जात असला तरी देखील संकटकालीन परिस्थितीचा मुकाबला करण्यासाठी लोकसहभागही तितकाच महत्वाचा आहे.
विभागस्तरावरील आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणाकडून विभागीय आयुक्त गणेश ठाकूर यांच्या मार्गदर्शनाखाली जिल्हा आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणाशी समन्वय साधण्यात येत असून मान्सूनपूर्व तसेच पावसाळ्यात निर्माण होणाऱ्या संभाव्य नैसर्गिक आपत्तीमध्ये सुरक्षा व्यवस्था कशी ठेवण्यात यावी त्यादृष्टीने जिल्हास्तरापासून ग्रामपातळीपर्यंत आराखड्यानुसार कोणत्या उपाययोजना करण्यात येत आहेत. 
आपत्ती व्यवस्थापनामध्ये स्थानिक पातळी ही देखील महत्वाची आहे. त्यामुळे विविध गट स्थापन करणे आवश्यक ठरते. जिल्हा आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरणच्या वतीने जिल्हास्तरावर जिल्हा आपत्ती आराखडा तयार करणे तो अद्ययावत करणे, विविध कार्यशाळा आयोजित करणे तसेच रंगीत तालीम आदी उपक्रम जिल्हा पातळीवरील कार्यक्रमात राबविण्यात येतात.
तालुका स्तरावरही अशाच प्रकारचे कार्यक्रम घेण्यात येतात. गाव आपत्ती व्यवस्थापन समिती आदी सदस्यांचे प्रशिक्षण, कार्यलयीन कर्मचारी, स्वयंसेवी संस्थांचे कर्मचारी यांचे प्रशिक्षण तसेच लोकसहभाग वाढविण्यासाठी पथनाट्य, भितीचित्र, जाहिरात फलक, पोस्टर्स स्पर्धा, आदी कार्यक्रमाव्दारे जनजागृती करण्यात येते. 

स्थानिक पातळीवर आपत्ती व्यस्थापनाची गरज



गावात येणारे महापूर वा अन्य नैसर्गिक संकटाचा मुकाबला करण्यासाठी सुरुवातीला गावकऱ्यांनाच हिमतीने सज्ज राहावे लागते. नागरिकांचे मनोबल वाढविण्यासाठी स्थानिक पातळीवर व्यवस्थापनाची गरज निर्माण होते. 
दरवर्षी सातत्याने येणाऱ्या आपत्तीचा सामना करण्यासाठी, अकस्मात येणाऱ्या आपत्तींना तोंड देण्यासाठी, अज्ञान तसेच माहितीचा अभाव यामुळे होणारी हानी टाळण्यासाठी, कमीत कमी जीवित व वित्त हानी होईल याची खात्री करण्यासाठी आपत्तीला सहज बळी पडणाऱ्या वर्गाचे रक्षण करण्यासाठी, आपत्तीनंतर दैनंदिन जीवन उध्वस्त होऊ नये याची तयारी करावी लागते.
आपत्ती काळात तसेच आपत्तीनंतर विशेषत: अल्पवयीन बालके, वृध्द, महिलां तसेच अपंग यांना कमीत कमी त्रास होईल याची खातर जमा करण्यासाठी याशिवाय आपत्ती काळात पाणी पुरवठा, जनावरांना चारा, खानपान व्यवस्था, वैद्यकीय सेवा, औषध सामग्री, सांडपाण्याची व्यवस्था इत्यादी सुरळीत चालतील. याची खात्री करण्यासाठी स्थानिक पातळीवर आपत्ती व्यवस्थापन करणे गरजेचे आहे. त्यासाठी तितकाच उत्स्फूर्तपणे लोकसहभाग मिळणे आवश्यक ठरते. 

विभागस्तरावरुन करण्यात येत असलेल्या उपाय योजना



विभागस्तरावर नियंत्रण कक्ष स्थापन करण्यात येते. याच प्रमाणे जिल्हा व तालुकास्तराव नियंत्रण कक्ष स्थापन करण्याच्या सूचना देण्यात आल्या आहेत. या नियंत्रण कक्षाची सेवा २४ तास उपलब्ध राहणार आहे.
निर्माण होणारी संभाव्य परिस्थितीला हाताळण्यासाठी प्रशासन सज्ज आहे. याशिवाय पूरपरिस्थीतीमुळे साथ रोगांना नियंत्रित ठेवण्यासाठी आरोग्य यंत्रणा, विद्युत पुरवठा सुरळित ठेवण्यासाठी महावितरण कंपनी, दुरध्वनी सेवा सुस्थितीत ठेवण्यासाठी दुरसंचार विभाग, रस्त्यांने वाहतूकीचा संपर्क असावा यासाठीही सार्वजनिक बांधकाम विभाग, राज्य परिवहन महामंडळ, पाटबंधारे विभाग व इतर संबंधित विभागांना आवश्यक सूचना देण्यात आल्या आहेत. 
आपतकालीन परिस्थितीत प्रशासकीय यंत्रणेसोबतच शालेय महाविद्यालयीन विद्यार्थी, एनसीसी, होमगार्डस, पोलीस प्रशासन, स्वयंसेवी संस्था, सामाजिक कार्यकर्ते आदीचा प्रामुख्याने सहभाग असतो. तसेच आपतकालीन परिस्थितीमध्ये ग्रामस्थांनी देखील हिरीरीने पुढाकार घेऊन सुरक्षा व्यवस्थेला सहकार्य करण्याची गरज आहे.
HOPE IT HELPS

Answer 2

परिचय:

भारत हा आपत्तीग्रस्त देश आहे. पृथ्वीवर बर्‍यापैकी प्रकटीकरण आहेत - बहुतेक वेळा ते गुळगुळीत असते, काहीवेळा ते प्रतिकूल देखील होते. जेव्हा ते प्रतिकूल होते, तेव्हा हे एक आपत्ती घडवून आणण्यासाठी ओळखले जाते जे एखाद्या देशात किंवा प्रदेशात विनाश आणू शकते. या प्रकारचा विध्वंस आपत्ती म्हणून ओळखला जातो.

आपत्ती व्याख्या:

आपत्ती नैसर्गिक किंवा मानवनिर्मित धोक्याचे परिणाम आहेत. आपण येण्यापासून आपत्ती येऊ शकत नाही, परंतु जीव आणि मालमत्तेचे नुकसान कमी करण्यासाठी आम्ही नेहमीच तयार राहू शकतो आणि योग्य व्यवस्थापनाद्वारे होणा दुष्परिणामांवर अंकुश ठेवू शकतो.

व्युत्पत्तिशास्त्र:

‘आपत्ती’ हा शब्द मध्य फ्रेंच शब्दापासून निघाला आहे. या फ्रेंच शब्दाचा उगम प्राचीन ग्रीक शब्दावरून आला आहे ज्याचा अर्थ "वाईट" आणि "एस्टर" आहे ज्याचा अर्थ "तारा" आहे. आपत्ती या शब्दाचे मूळ ग्रहांच्या स्थानांवर दोषारोप झालेल्या आपत्तीच्या ज्योतिषशास्त्रीय अनुभवाने येते.

आपत्तीचे प्रकारः

आपत्ती दोन प्रकारची आहेत: नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित.

नैसर्गिक आपत्ती:

एक नैसर्गिक आपत्ती ही पृथ्वीच्या नैसर्गिक प्रक्रियेतून होणारा प्रतिकूल परिणाम आहे. त्सुनामी, पूर, भूकंप, चक्रीवादळ, दुष्काळ, भूस्खलन ही नैसर्गिक आपत्तीची उदाहरणे आहेत.

मानवनिर्मित आपत्ती:

मानवनिर्मित आपत्ती ही तंत्रज्ञानाची जोखीम आहे. आग, वाहतूक अपघात, आण्विक स्फोट, दहशतवादी हल्ले, तेल गळती आणि युद्ध या सर्व गोष्टी या श्रेणीत येतात.

याचा अर्थ आपत्ती व्यवस्थापनाचा अर्थ:

आपत्ती व्यवस्थापन असे एक शिस्त आहे ज्याद्वारे मनुष्य आपत्तींमुळे होणारे नुकसान कमी करण्यासाठी सतत प्रयत्न करतो. आपत्ती दोन प्रकार आहेत: नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित.

आपत्ती व्यवस्थापन आपत्तीच्या आधी, दरम्यान व नंतर आपोआप तीन भागात विभागले जाऊ शकते.

1.आपत्तीपूर्व व्यवस्थापनः

आपत्ती संपण्यापूर्वीच बचावशी संबंधित आहे. याचा मुख्य हेतू म्हणजे प्रभाव कमी करणे आणि मानवी जीवनाचे नुकसान आणि इतर प्रजातींना आळा घालणे. आपत्तीपूर्व व्यवस्थापनात माहिती तंत्रज्ञानाचा विकास, आपत्तीचे आकलन आणि आपत्कालीन दुर्घटना, लोकांना सुरक्षित ठिकाणी नेणे, आवश्यक कृतीसाठी संसाधनांची जमवाजमव झाल्यास रेडिओ व माध्यमांद्वारे लोकांना इशारा देणे इत्यादींचा समावेश आहे.

2.आपत्ती दरम्यान व्यवस्थापन:

या टप्प्यातील कामगिरी आपत्ती निवारणपूर्व अवस्थेच्या तयारीच्या पातळीवर अवलंबून आहे. हे आपत्तीच्या काळात पीडित व्यक्तींच्या त्वरित कारवाई आणि समन्वयावर आणि सुरक्षिततेच्या आश्रयस्थानात सुरक्षितपणे नेण्यावर अवलंबून असते. या टप्प्यात; पीडित लोकांना अन्न, वस्त्र, निवारा आणि आरोग्य सुविधा पुरविल्या जातात.

3.आपत्ती नंतरचे व्यवस्थापनः

बाधित क्षेत्रांची पुनर्बांधणी, पुनर्विकास आयोजित केले जातात. बाधित लोकांना त्यांचे पाय परत मिळविण्यासाठी मदत करण्यासाठी पुनर्वसन, रोजगार आणि भरपाई दिली जाते.

प्रतिबंध आणि नियंत्रण:

नैसर्गिक आपत्ती थांबत नाही; आपत्ती येण्यापासून अंदाज बांधण्याचे सर्व तंत्रज्ञान आपल्याकडे असले तरीही आम्ही त्यांना होण्यापासून रोखू शकत नाही. आगामी आपत्ती टाळण्यासाठी आपण सर्वात चांगली गोष्ट म्हणजे पर्यावरणाचा र्‍हास होण्याच्या मार्गाने जाणा प्रथा टाळणे.

आपत्तींमुळे मोठ्या प्रमाणात विनाश होतो, जीवितहानी होते आणि लोक विस्थापित होते. त्या काळात, पीडित लोकांना प्रथमोपचार सुविधा पुरवून तयार राहणे ही एक चांगली गोष्ट आहे. आम्ही लोकांची बचाव आणि आराम प्रदान करणे ही एक वाढणारी परिस्थिती नियंत्रित करू शकतो.

निष्कर्ष:

आपत्तीचा सामना करण्यासाठी आपल्याकडे अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाने सज्ज असणे आवश्यक आहे. आपत्ती व्यवस्थापनाच्या विषयावर आम्हाला चांगली माहिती दिली पाहिजे आणि माहिती दिली पाहिजे. मदत आणि सरकार यांच्याशी जुळवून घेतले पाहिजे. अशाप्रकारे आपण आपत्तीनंतर सामोरे जाऊ शकतो.