भरतमुनींची दोन वैशिष्टये
Answers
Explanation:
रस विचार हा भारतीय साहित्यशास्त्रातील सर्वात महत्त्वाचा विचार आहे. भरतपूर्व काळापासून काव्यातील रसाच्या महत्त्वाच्या स्थानाबद्दल साहित्यशास्त्रकारांनी निश्चिती केली आहे. परंतु काव्यातून ही रसनिष्पत्ती कशी होते याविषयी भरतमुनींनी मांडलेल्या सूत्राला संस्कृत साहित्यशास्त्रात महत्त्वाचे स्थान आहे. भरतोत्तर काळात या रससूत्राचे अनेक भाष्यकारांनी आपापल्या परीने अर्थ लावण्याचे प्रयत्न केले आहेत.
भरतमुनींचे प्रसिद्ध रससूत्र पुढीलप्रमाणे :
विभावानुभाव व्यभिचारी संयोगात् रसनिष्पत्ती |
विभाव, अनुभाव व्यभिचारी भाव यांच्या संयोगातून रसाची निष्पत्ती होते.
दैनंदिन व्यवहारात आपण अनेक घटना कार्यकारणनिबद्ध अशा घडताना पाहतो. परंतु लौकिक व्यवहारातील हे कार्यकारणादी निकष जसेच्या तसे रसविषयक व्यापाराला लावणे अयोग्य ठरेल. त्यामुळे काव्यात किंवा नाट्यात एखाद्या रसाची प्रतीती आपल्याला येते तेव्हा ती कशी येते, तिचे स्वरूप कसे असते, हे समजावून घेताना रसनिष्पत्तीस कारणीभूत ठरणारी कारणे, त्यामुळे घडणारी आणि सामान्यतः प्रतीतीला येणारी कार्ये आणि ती कार्ये घडून येण्यास सहाय्यभूत होणारी कारणे या गोष्टींना नाटकात अनुक्रमे विभाव, अनुभाव आणि व्यभिचारी भाव असे म्हणतात. भरतमुनींच्या रससूत्रानुसार विभाव, अनुभाव आणि व्यभिचारी भाव यांच्या संयोगाने रसाची निष्पत्ती होते.