चतुर्दशः पाठः
आर्यभट:
translate in hindi
class 8
Sanskrit
Answers
Answer:
SAMPLE PAPERS
(क) सूर्यः पश्चिमायां दिशायाम् अस्तं गच्छति।
(ख) पृथिवी स्थिरा वर्तते इति परम्परया प्रचलिता रूढिः।
(ग) आर्यभटस्य योगदानं गणितज्योतिषा संबद्धः वर्तते।
(घ) समाजे नूतनविचाराणाम् स्वीकरणे प्रायः सामान्यजनाः काठिन्यमनुभवन्ति।
(ङ) पृथ्वीसूर्ययो: मध्ये चन्द्रस्य छाया पातेन सूर्य ग्रहणं भवति?
उत्तरम्:
(क) सूर्य कस्याम् दिशायाम् अस्तं गच्छति?
(ख) पृथिवी स्थिरा वर्तते इति कयो प्रचलिता रूढि:?
(ग) आर्यभटस्य योगदान केन संबद्धः वर्तन्ते?
(घ) समाजे नूतनविचाराणाम् स्वीकरणे प्रायः के काठिन्यमनुभवन्ति?
(ङ) कयो: मध्ये चन्द्रस्य छाया पातेन सूर्य ग्रहण भवति?
प्रश्न 4.
मजूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-(मंजूषा से पदों को लेकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए-)
नौकाम्, पृथिवी, तदा, चला, अस्तं
(क) सूर्यः पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिमदिशियां च ………………………. गच्छति।
(ख) सूर्यः अचल: पृथिवी च ……………………….
(ग) ………………………. स्वकीये अक्षे घूर्णति।
(घ) यदा पृथिव्याः छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते ………………………. चन्द्रग्रहणं भवति।
(ङ) नौकायाम् उपविष्टः मानवः ………………………. स्थिरामनुभवति।
उत्तरम्:
(क) सूर्यः पूर्वदिशायाम् उदेति पश्चिमदिशियां च अस्तं गच्छति।
(ख) सूर्यः अचल: पृथिवी च चला।
(ग) पृथिवी स्वकीये अक्षे घूर्णति।
(घ) यदा पृथिव्याः छायापातेन चन्द्रस्य प्रकाशः अवरुध्यते तदा चन्द्रग्रहणं भवति।
(ङ) नौकायाम् उपविष्टः मानवः नौकां स्थिरामनुभवति।
प्रश्न 5.
सन्धिविच्छेदं कुरुत-(सन्धि-विच्छेद कीजिए-)
ग्रन्थोऽयम् ………………. + ……………….
सूर्याचलः ………………. + ……………….
तथैव ………………. + ……………….
कालातिगामिनी ………………. + ……………….
प्रथमोपग्रहस्य ………………. + ……………….
उत्तरम्:
ग्रन्थोऽयम् = ग्रन्थः + अयम्
सूर्याचलः = सूर्य + अचलः
तथैव = तथा + एवं
कालातिगामिनी = काल + अतिगामिनी
प्रथमोपग्रहस्य = प्रथम + उपग्रहस्य
प्रश्न 6.
(अ) अधोलिखितपदानां विपरीतार्थकपदानि लिखत
(निम्नलिखित पदों के विपरीतार्थक पद लिखिए-)
उद्यः ……………………….
अचलः ……………………….
अन्धकारः ……………………….
स्थिरः ……………………….
समादर: ……………………….
आकाशस्य……………………….
उत्तरम्:
उदयः – अस्तः
अचलः – गतिशीलः ( चलः )
अन्धकारः – प्रकाशः
स्थिरः – गतिशीलः
समादरः – निरादरः ( उपहासः)
आकाशस्य – पातालास्य
(आ) अधोलिखितपदानां समानार्थकपदानि पाठात् चित्वा लिखत-(निम्नलिखित पदों के समानार्थक पद पाठ से चुनकर लिखिए-)
संसारे ……………………….
इदानीम् ……………………….
वसुन्धरा ……………………….
समीपम् ……………………….
गणनम् ……………………….
राक्षसौ ……………………….
उत्तरम्:
संसारे – लोके
इदानीम् – साम्प्रतम्
वसुन्धरा – पृथिवी
समीपम् – निकषा गणनम् – आकलनम्
राक्षसौ – दानवौ
प्रश्न 7.
अधोलिखितानि पदानि आधृत्य वाक्यानि रचयत-(निम्नलिखित पदों के आधार पर वाक्यों की रचना कीजिए-)
साम्प्रतम्। – ……………………….
निकषा – ……………………….
परितः – ……………………….
उपविष्ट: – ……………………….
कर्मभूमिः – ……………………….
वैज्ञानिकः – ……………………….
उत्तरम्:
साम्प्रतं छात्राः कक्षायाम् पठन्ति।
जलम् निकषा जीवाः गच्छन्ति।
बालाः गृहम् परितः भ्रमन्ति।
मार्गे उपविष्टः बालकः रोदति।।
संसारः एव जीवानां कर्मभूमिः वर्तते।
आर्यभटः भारतस्य प्राचीन: वैज्ञानिकः आसीत्।
अतिरिक्त-अभ्यासः
प्रश्न 1.
पाठांशम् पठत प्रश्नान् च उत्तरत-(पाठांश पढ़िए और प्रश्नों के उत्तर दीजिए-)
पूर्वदिशायाम् उदेति सूर्यः पश्चिमदिशायां च अस्तं गच्छति इति दृश्यते हि लोके। परं न अनेन अवबोध्यमस्ति यत्सूर्यो गतिशीलः इति। सूर्योऽचलः पृथिवी च चला या स्वकीये अक्षे घूर्णति इति साम्प्रतं सुस्थापितः सिद्धान्तः। सिद्धान्तोऽयं प्राथम्येन येन प्रवर्तितः, स आसीत् महान् गणितज्ञः ज्योतिर्विच्च आर्यभटः। पृथिवी स्थिरा वर्तते इति परम्परया प्रचलिता रूढिः तेन प्रत्यादिष्टा।
I. एकपदेन उत्तरत-(एक पद में उत्तर दीजिए-)
1. सूर्यः कस्याम् दिशायाम् उदेति? ……………………….
2. महान् गणितज्ञ: ज्योतिर्विद् च कः आसीत? ……………………….
3. कः अचलः अस्ति?……………………….
4. स्वकीये अक्षे का घूर्णति? ……………………….
II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-(पूर्ण वाक्य में उत्तर दीजिए-)।
1. का प्रचलिता रूढिः आर्यभटेन प्रत्यादिष्टा? ……………………….
2. कः सिद्धान्तः सर्वप्रथमम् तेन प्रवर्तितः? ……………………….
III. भाषिकार्यम्- (भाषा-कार्य-)
प्रश्न 1.
‘पृथिवी स्थिरा वर्तते’ इति वाक्ये
(i) वर्तते’ क्रियापदस्य कः कर्ता? (पृथिवी, स्थिरा) ……………………….
(ii) किं विशेषण पदम् अत्र प्रयुक्तम्? ……………………….
(iii) अस्ति’ इति क्रियापदस्य कः पर्याय अत्र प्रयुक्तः? ……………………….
प्रश्न 2.
विलोमपदं चित्वा लिखत
(i) पूर्वदिशायाम्। ……………………….
(ii) चलः ……………………….
प्रश्न 3.
सन्धिः विच्छेदः वा क्रियताम्
(i) प्रति+आदिष्टा = ……………………….
(ii) सूर्योऽचलः ………………………. + ……………………….
प्रश्न 4.
उपसर्गम् निर्दिशत
(i) प्रचलिता – ……………………….
(ii) अवबोध्यम् – ……………………….
उत्तरम्
I.
1. पूर्वदिशायाम्
2. आर्यभटः
3. सूर्यः
4. पृथिवी
II.
1. पृथिवी स्थिरा वर्तते इति प्रचलित रूढि: आर्यभटेन प्रत्यादिष्टा।
2. सूर्यः अचलः पृथिवी च चला इति सिद्धान्तः सर्वप्रथमम् आर्यभटेन प्रवर्तितः।
III.
1. (i) पृथिवी
(ii) स्थिरा
(iii) वर्तते 2.
(i) पश्चिमदिशायाम्
(ii) अचलः
3. (i) प्रत्यादिष्टा
(ii) सूर्यः+अचल:
4. (i) प्र।
(ii) अव
प्रश्न 2.