गीता सुगीता कर्तव्या। Bhagavad Gita Essay in Sanskrit
Answers
Answer:
Explanation:
गीताया महत्त्वम् - कस्य न विदित विपश्चिता भगवद्गतिाया गुणगौरवम् गीतये। न केवलं प्रस्तवीति सवसिामपि उपनिषदां सारभागम्, अपि तु श्रुतिसारमपि प्रस्तौतितराम्। सांख्ययोगदर्शनयोः सिद्धान्तानां वैशद्येन विवेचनात् प्रतिपादनाच्च दर्शनसारसंग्रहोऽप्यत्र उपलभ्यते। वेदान्तदर्शनप्रतिपादितस्य तत्त्वमसि' इति महावाक्यस्यापि अत्रोपलम्भाद वेदान्तावगाहित्वमप्यस्य लक्ष्यते। सेयं सरलया भावाभिव्यक्ति-प्रक्रियया, भूयिष्ठयाऽर्थगभीरतया, प्रेष्ठया पद्धत्या, श्रेष्ठया विवृतिसरण्या, साधिष्ठया योग-साधनादीक्षया, वरिष्ठया आत्मविशुद्धि-शिक्षया सर्वस्यापि लोकस्य आदृतिम् अनुभवति।
दुग्धं गीतामृतम्-गीतायाम् अस्यां सर्वासामपि उपनिषदां सार: मनोज्ञया पद्धत्या साधुतरं विविच्यते। उपनिषत्सु ये भावाः केवलं दार्शनिकपद्धत्या नीरसौल्या च समभिहिताः सन्ति, ते एव भावाः साधिष्ठया भावप्रकाशनशैल्या विशदं समासतश्च प्रस्तूयन्ते। गीता न केवलम् उपनिषदामेव अपि तु समग्रस्यापि पूर्ववर्तिनो वाड्मयस्य सारम् उपस्थापयति। अत एव गीता लोकप्रिया विश्वप्रिया चाभवत्। उक्तं च-
सर्वोपनिषदो गावो, दोग्धा गोपालनन्दनः ।
पार्थो वत्सः सुधीभक्ता, दुग्धं गीतामृतं महत् ।।
गीतायाः सर्वविषयावगाहित्वेन, ज्ञान-विज्ञानसमन्वयात्, अध्यात्मविद्याचरमोत्कर्षण, जगतो विनश्वरता प्रतिपादनेन, साधनापतेः विवृत्या, आचार-विचार-शिक्षया, कर्तव्याकर्तव्य-प्रबोधनेन, निष्काम-कर्म-दीक्षया, अनासक्तियोग-शिक्षया चेयं समेषामपि विपश्चित हद्या अपचितिभाक् च संजाता।
अस्या भाषाशैली तादृशी मनोरमा, प्रसादगुणोपेता, माधुर्यावगाहिनी च यत् स्वल्पशिक्षा-प्रबुद्धोऽपि मानवोऽस्याः सामान्यमर्थम् अवगन्तुं पारयति। अतएव ‘गीता सुगीता कर्तव्या किमन्यैः शास्त्रविस्तरैः' इति वचने न संशीतिलेशोऽपि।
गीताया विषयप्रतिपादनम्- केचन दार्शनिका भावा ये दर्शनानां सारभूता आदर्शरूपाश्च सन्ति ते तथा रुचिरया भाषयाऽभिहिताः सन्ति, यथा सर्वजन-ग्राह्यत्व भजन्ते। यथा-आत्मन: अजरत्वम् अमरत्वम् अविनाशित्वं च यद् दर्शनानां सारमस्ति तत् कथमिव हृद्यरूपेण माधुर्येण च प्रस्तूयते-
अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणो ।
न हन्यते हन्यमाने शरीरे।।
आत्मनः अवध्यत्वं शाश्वतत्व चोपदिशता प्रोच्यते-
नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि, नैनं दहति पावकः ।
न चैन क्लेदयन्त्यापो, न शोषयति मारुतः ॥
मृत्युना शरीरनाशो न त्वात्मविनाशः, अन्यजन्मधारणं जीर्णवस्त्रपरिवर्तनेन नववस्त्र-धारणमिव विज्ञेयम्। तद्यथा-
वासांसि जीर्णानि यथा विहाय, नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि।
तथा शरीराणि विहाय जीर्णान्यन्यानि संयाति नवानि देही ।।
सांख्याभिमतः सत्कार्यवादः श्लोकहुयेन साधूपस्थाप्यते।
नासतो विद्यते भावो, नाभावो विद्यते सतः ।
अव्यक्तादीनि भूतानि, व्यक्तमध्यानि भारत ।
अव्यक्तनिधनान्येव, तत्र का परिदेवना ॥
स्वकर्तव्यपालनं मानवस्य परम कर्तव्यम्। कर्तव्यपालनेनैव जीवनस्य साफल्यं सिद्धिलाभश्च। तद्यथा-
स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः, संसिद्धि लभते नरः ॥
कीर्तिरक्षा मानवस्य मुख्य लक्ष्यम्। अयशोदूषितस्य नरस्य जीवनेन अलम् । यशो हि परमं भूषणम्।
सम्भावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ।।
कर्म फलस्य अवश्यभावित्वम् उपपादयता साधु निरूप्यते यत् नहि कर्मनाशः, न च कर्मफले प्रत्यवायः। स्वल्पमपि सुकृतं महद्भयविनाशकम् इति।
नेहाभिकमनाशोऽस्ति, प्रत्यवायो न विद्यते ।।
स्वल्पमयस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ।।
अनासक्तभावेनैव कार्यकरणं गीतायाः परमोपदेशः। तदुच्यते-
कर्मण्येवाधिकारस्ते, मा फलेषु कदाचन।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि॥
अनासक्तिभावनया क्रियमाणं कर्म न बन्धनहेतुः, न च विषयोपलेपसाधनम्, अपि तु दु:ख-पाप-विनाशनत्वाद् योगरूपं सत् त्रिविधतापापहं संजायते। उच्यते च-
बुद्धियुक्तो जहातीह, उभे सुकृतदुष्कृते।
तस्माद्योगाय युज्यस्व, योगः कर्मसु कौशलम् ॥
विषयासक्तेः दुरुदत्वं. दुष्परिणामित्वं च कथमिव मनोवैज्ञानिक्या शैल्या प्रतिपाद्यते यद्-
ध्यायतो विषयान् पुंसः, सङ्गस्तेषूपजायते ।।
सङ्गात्सञ्जायते कामः, कामाक्रोधोऽभिजायते ॥
क्रोधाद्भवति सम्मोहः, सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः ।।
स्मृतिभ्रंशाद बुद्धिनाशो, बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥
इन्द्रियसंयमः साफल्यस्य साधनमिति न केनापि व्यषदेष्टुं पार्यते। अत एवोच्यते यत् संयमिन एव प्रज्ञा प्रति
Answer:
गीता सुगीता कर्तव्या। Bhagavad Gita Essay in Sanskritसंस्कृत साहित्यं विविधकाव्यैः, नाटकैः, ग्रन्थैःच समृद्धमस्ति। अस्मिन् साहित्यनिधौ 'भगवद्गीता’ नाम अमूल्यं रत्नमस्ति। एषा रचना संस्कृतस्य श्रेष्ठा रचना अस्ति अत्र न कोऽपि संशयः। भगवद्गीता महाभारतस्य सारभूता। इयं रचना महर्षिणा व्यासेन रचिता।
अस्मिन् ग्रन्थे वेदानाम् उपनिषदां च सारं भवति। स्वयं भगवता कृष्णेन अस्य महत्वं कथितं यत्-
श्रद्धावान् अननसूयश्च शृणुयादपि यो नरः
सोऽपि मुक्तः शुभाल्लोकान्प्राप्नुयात् पुण्यकर्मणाम्।।
श्रीकृष्णेन इदं गीतामृतम् अर्जुनाय अयच्छत्। अस्मिन् ग्रन्थे जीवनौपयोगिनः विचाराः सन्ति। युद्धक्षेत्रे यदा अर्जुन: मोहग्रस्तः अभवत् तदा श्रीकृष्णेन कृतः उपदेशः गीतोपदेशः कथ्यते। अत्र श्रीकृष्णेन ‘अनासक्ति-कर्मवादः' कथितः। ‘कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन', कर्म कुरु परं फलस्य इच्छा मा कुरु इति गीतायाः सारः अस्ति।