इग्रजांच्या भारतातील प्रशासनाचे प्रमुख आधारस्थंभ कोणते
Answers
Answer:
ब्रिटिश सत्तेचे परिणाम
या पाठात आपण इंग्रज सत्तेचे भारतावर झालेले
परिणाम अभ्यासणार आहोत.
ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीची स्थापना :
भौगोलिक शोधांमुळे युरोपीय सत्ता भारताच्या
किनाऱ्यावर कशा येऊन पोचल्या हे आपण पाहिले
आहे. पोर्तुगीज, डच, फ्रेंच, ब्रिटिश असे सर्व युरोपीय
भारताची बाजारपेठ काबीज करण्याच्या सत्तास्पर्धेत
उतरले. इंग्रज भारतात व्यापाराच्या निमित्ताने आले
तेव्हा भारतात आधीच असलेल्या पोर्तुगिजांचा त्यांना
कडवा विरोध झाला. नंतरच्या काळात इंग्रजपोर्तुगीज संबंध मैत्रीचे होऊन विरोध कमी झाला.
परंतु, भारतावर वर्चस्व प्रस्थापित करण्याच्या स्पर्धेत
इंग्रजांना फ्रेंच, डच व स्थानिक सत्ताधीशांच्या
विरोधाला तोंड द्यावे लागले.
इंग्रज व मराठे : मुंबई हे इंग्रजांचे पश्चिम
भारतातील प्रमुख केंद्र होते. त्याच्या जवळपासचा प्रदेश
मिळवण्याचा त्यांचा प्रयत्न होता; परंतु या प्रदेशावर
मराठ्यांची घट्ट पकड होती. माधवराव पेशवे यांच्या
मृत्यूनंतर त्यांचा चुलता रघुनाथरावाने पेशवेपदाच्या
लालसेपोटी इंग्रजांची मदत मागितली. त्यामुळे
मराठ्यांच्या राजकारणात इंग्रजांचा शिरकाव झाला.
१७७४ ते १८१८ या दरम्यान मराठे व इंग्रज
यांच्यात तीन युद्धे झाली. पहिल्या युद्धात मराठा
सरदारांनी एकजुटीने इंग्रजांना तोंड दिले. त्यामुळे
मराठ्यांची सरशी झाली. १७८२ साली सालबाईचा
तह होऊन पहिले इंग्रज-मराठा युद्ध संपले.
तैनाती फौज : १७९८ मध्ये लॉर्ड वेलस्ली
गव्हर्नर जनरल म्हणून भारतात आला. सर्व भारतावर
इंग्रजांचे वर्चस्व प्रस्थापित करण्याचे त्याचे धोरण
होते. त्यासाठी त्याने अनेक भारतीय सत्ताधीशांशी
तैनाती फौजेचे करार केले. या करारांन्वये भारतीय
सत्ताधीशांना इंग्रजांच्या लष्करी मदतीचे आश्वासन
देण्यात आले. मात्र त्यासाठी काही अटी घातल्या.
भारतीय राज्यकर्त्यांनी त्यांच्या राज्यात इंग्रजांचे
लष्कर ठेवावे. त्या लष्कराच्या खर्चासाठी रोख
रक्कम किंवा तेवढ्या उत्पन्नाचा प्रदेश कंपनीला
तोडून द्यावा. त्यांनी इतर सत्ताधीशांशी इंग्रजांच्या
मध्यस्थीनेच संबंध ठेवावे, आपल्या दरबारी इंग्रजांचा
रेसिडेंट (प्रतिनिधी) ठेवावा अशा त्या अटी होत्या.
भारतातील काही सत्ताधीशांनी ही पद्धत स्वीकारली
व आपले स्वातंत्र्य गमावले.