किञ्चित् जानाति इति|
Answers
यदा किञ्चित्झोऽहं गज इव मदान्धः समभवम्
तदा सर्वज्ञोऽस्मीत्यभवदलिप्तं मम मनः
यदा किञ्चित् किञ्चित् बुधजनसकाशादवगतम्
तदा मूर्खोऽस्मीति ज्वर इव मदो मे व्यपगतः ॥
१ सन्धि-विच्छेदान् कृत्वा समासानां पदानि च दर्शयित्वा ।
यदा किञ्चित्झः अहम् गजः इव मद-अन्धः समभवम्
तदा सर्वज्ञः अस्मि इति अभवत् अलिप्तम् मम मनः
यदा किञ्चित् किञ्चित् बुध-जन-सकाशात् अवगतम्
तदा मूर्खः अस्मि इति ज्वरः इव मदः मे व्यपगतः ॥
२ समासानां विग्रहाः शब्दानां व्युत्पत्तयः विश्लेषणानि च ।
१ यदा (= when) अव्ययम् ।.
२ किञ्चित्झः
२.१ किञ्चित् झः = किञ्चित्झः । कर्मधारयः
२.२ किञ्चित् “किम् + चित्” (= little, somewhat) इति सार्वनामिकम् विशेषणम् । अत्र अव्ययस्वरूपि ।
२.३ झः “झ” (= sleeping, drowsy, inattentive, negligent) इति विशेषणम् । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
२.४ किञ्चित्झः “किञ्चित्झ” (= somewhat negligent) इति विशेषणम् । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
३ अहम् “अस्मद्” (= I, we pronouns of first person, common in all genders) इति प्रथम-पुरुषि सर्वनाम । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
४ गजः “गज” (= elephant) इति पुल्लिङ्गि सामान्यनाम । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
५ इव (= like, similar to) अव्ययम् ।.
६ मद-अन्धः ।
६.१ मदेन अन्धः = मदान्धः । तृतीया-तत्पुरुषः ।
६.२ मदेन “मद्” ४ प. (= to be intoxicated) । इति धातुः । तस्मात् “अ”-प्रत्ययेन पुल्लिङ्गि भाववाचकम् नाम “मद” (= intoxication, ego, pride) । तस्य तृतीया विभक्तिः एकवचनम् च ।
६.३ अन्धः “अन्ध” (= blind) इति विशेषणम् । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
६.४ मदान्धः “मदान्ध” (= blind due to intoxication) इति विशेषणम् । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
७ समभवम् “सम् + भू” १ प. (= to become) इति धातुः । तस्य लङ्-प्रथम-(अनद्यतन)-भूते प्रथमपुरुषे एकवचनम् ।
८ सर्वज्ञः ।
८.१ सर्वम् जानाति = सर्वज्ञः । उपपद-तत्पुरुषः ।
८.२ सर्वम् “सर्व” (= all, everything) इति सार्वनामिकम् विशेषणम् । अत्र नपुंसकलिङ्गि । तस्य द्वितीया विभक्तिः एकवचनम् च ।
८.३ जानाति “ज्ञा” ९ उ. (= to know) इति धातुः । तस्य लट्-वर्तमाने तृतीय-पुरुषे एकवचनम् ।
८.४ सर्वज्ञः “सर्वज्ञ” (= all-knowing) इति विशेषणम् । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
९ अस्मि “अस्” २ उ. (= to be) इति धातुः । तस्य लट्-वर्तमाने तृतीय-पुरुषे एकवचनम् ।
१० इति (= thus) अव्ययम् ।
११ अभवत् “भू” १ प. (= to be) इति धातुः । तस्य लङ्-प्रथम-(अनद्यतन)-भूते तृतीयपुरुषे एकवचनम् ।
१२ अलिप्तम् ।
१२.१ न लिप्तम् = अलिप्तम् । नञ्-तत्पुरुषः ।
१२.२ लिप्तम् “लिप्” ४ प्. (= to coat, to paste, to attach) इति धातुः । तस्मात् कर्मणि-भूतकालवाचकम् विशेषणम् “लिप्त” (= attached) । अत्र नपुंसकलिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१२.३ अलिप्तम् = unattached, aloof, disinterested, indifferent
१३ मम “अस्मद्” (= First pronoun I, we) इति प्रथम-पुरुषि सर्वनाम । तस्य षष्ठी विभक्तिः एकवचनम् च ।
१४ मनः “मनस्” (= mind) इति नपुंसकलिङ्गि सामान्यनाम । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१५ बुध-जन-सकाशात् ।
१५.१ बुधः जनः = बुधजनः । कर्मधारयः ।
१५.२ काशेन सह = सकाशम् । उपपद-तत्पुरुषः ।
१५.३ बुध-जनस्य सकाशात् = बुध-जन-सकाशात् । षष्ठी-तत्पुरुषः ।
१५.४ बुधः “बुध्” १ उ. ४ आ. (= to know) इति धातुः । तस्मात् “अ”-प्रत्ययेन विशेषणम् प्रायः पुल्लिङ्गि “बुध” (= knowing, knowledgeable)। तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१५.५ जनः “जन” (= person, people) इति पुल्लिङ्गि सामान्यनाम । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१५.६ काशेन “काश्” ४ आ. (= to appear, to be visible) इति धातुः । तस्मात् “अ”-प्रत्ययेन पुल्लिङ्गि नाम “काश” (= appearance) । तस्य तृतीया विभक्तिः एकवचनम् च ।
१५.७ सह (= with) अव्ययम् । सम्बन्धितस्य शब्दस्य तृतीया विभक्तिः ।
१५.८ सकाशात् “सकाश” (= visible with) इति विशेषणम् । प्रायः पुल्लिङ्गि । तस्य पञ्चमी विभक्तिः एकवचनम् च । सकाशम् तथा सकाशात् द्वे अपि प्रायः क्रियाविशेषणे अव्यये इव प्रयुज्येते ।
१५.९ बुध-जन-सकाशात् = by being seen with knowledgeable people, in the company of knowledgeable people, from wise people
१६ अवगतम् “अव + गम्” १ प. (= to go under, to understand) इति धातुः । तस्य कर्मणि-भूतकालवाचकम् विशेषणम् “अवगत” (= understood, learnt) । अत्र नपुंसकलिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१७ मूर्खः “मूर्ख” (= foolish, fool) इति विशेषणम् । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१८ ज्वरः “ज्वर” (= fever) इति पुल्लिङ्गि सामान्यनाम । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
१९ मे “अस्मद्” (= First pronoun I, we) इति प्रथम-पुरुषि सर्वनाम । तस्य षष्ठी विभक्तिः एकवचनम् च
२० व्यपगतः “वि + अप + गम्” १ प. (= to drive away) इति धातुः । तस्य कर्मणि-भूतकालवाचकम् विशेषणम् “व्यपगत” (= driven away, removed) । अत्र पुल्लिङ्गि । तस्य प्रथमा विभक्तिः एकवचनम् च ।
३ अन्वयाः अनुवादाः च ।
यदा अहम् मद-अन्धः गजः इव किञ्चित्झः समभवम् = When I became somewhat inattentive like an intoxicated elephant
तदा सर्वज्ञः अस्मि इति मम मनः अलिप्तम् अभवत् = my mind became indifferent (to learning), (thinking) that I know it all
यदा बुध-जन-सकाशात् किञ्चित् किञ्चित् अवगतम् = When I started understanding little by little in the company of the wise
मूर्खः अस्मि इति ज्वरः इव मे मदः व्यपगतः = (Realising) how foolish I was, my intoxication (ego, pride), (which had afflicted me) like a feverish malady, started going away. My intoxication started getting removed
४ टिप्पणयः ।
Answer:
refer the image..............................................
