कस्मिंश्चित् वने बादलः नाम एक: गजः वसति स्म। सः प्रतिदिनं राजमार्गेण स्नानार्थं नदीं गच्छति स्म। तस्य मार्गे एकस्य फलविक्रेतुः विपणिः आसीत्। सः फलविक्रेता गजाय प्रत्यहं फलानि अयच्छत् गजः च फलानि खादित्वा प्रसन्नः अभवत् । तदनन्तरं स्नानाय अगच्छत् । अनेन प्रकारेण तयोः मैत्री अभवत्। 2 . गजः किमर्थम् नदीं गच्छति स्म? * गजः स्नानाय नदीं गच्छति स्म गजः भोजनाय नदीं गच्छति स्म गजः जलपानार्थं नदीं गच्छति स्म 1. गजः कुत्र अवसत्? * जाले वने नगरे 3.'सः प्रतिदिनं राजमार्गेण स्नानाय नदी गच्छति स्म।' अस्मिन् वाक्ये 'सः' सर्वनामपदं 'कस्मै' प्रयुक्तम्? * फलविक्रेतत्रे नृपाय गजाय
ncert 7 sanskrit
Answers
Answer:
प्रश्ननम् एक टेस्टिंग ️️️️️️️️️
(क) जंगल का प्रतिवसति स्म ?
उत्तर
चटका
(ख) पेड़स्य अधः कः आगत?
उत्तर
गजः
(ग) गजः केन शाखाम् अत्रोत्यत् ?
उत्तर
शुंडेनी
(घ) काष्ठकूट: चटकांस कस्याःम् अनायत् ?
उत्तर
मकिकायाः
(ङ) मक्षिकायाः मित्रं कः आसित ?
उत्तर
मंडुक:
प्रश्न 2.
डकीतानि पदानि आधृत्य सवाल चुनावं कुरुट
(क) का स्वादिष्ट चटकायाः सन्ततिः।
(ख) चटकयाः नीडं भु अपतत्।
( ग ) गजस्य वधेनैव मम शोकम् अपसरेत्।
(घ) काष्ठकूटः चञ्वा गजस्य नयने स्फोटयिष्यति।
उत्तर
(प्रश्ननिर्वाचन)
(क) का किस्यःः खुशी ?
(ख) चकायाः किं भुवि अपत ?
(ग) कस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत् ?
(घ) काष्ठकूट: केन गजस्य नयने स्फोट्यिष्यति ?
प्रश्न 3.
मञ्जूषातः क्रियापदानी चित्तानि पुरयत कर्यमि
, गम्यति, अनायत, पतिष्यति, स्फोट्यिष्यति, त्रोत्यति।
(क) काष्ठकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने …….
(ख) मार्गेवस्थः अहम् शब्दं …………..
(ग) तृषारप्तः गुणनः ……………।
(घ) गजः गर्ते ………………
(ङ) काष्ठकूटः तां मकिकायाःम्…….
(च) गजः शुण्डेन वृक्षाखाः ……………
उत्तर
(क) काष्ठकूट: चञ्च्वा गजस्य नयने स्फोट्यति।
(ख) मार्गेवः अहम शब्दं करिश्यामि।
(ग) तृषात्रतः गजः दृश्टांत गमिष्यति।
(घ) गजः गर्ते पतिष्यति ।
(ङ) काष्ठकूटः तां मक्षिकायाः परमाणु अनयत।
(च) गजः शुण्डेन वृक्षाखाः त्रोतयति।
प्रश्न 4.
प्रश्नानाम् उत्तराणि एकवाक्येन लिखत
(क) चटकायाः विलापं श्रुत्वा काष्ठकूटः तां किम् अपृच्छत् ?
उत्तर
स: अपृच्छत्-“भद्रे किमर्थं विलपसि ?
(ख) चटकायाः काष्ठकूटस्य च वार्ता श्रुत्वा मक्षिका किम् अवदत् ?
उत्तर
मक्षिका अवदत्-“ममापि मित्रं मण्डूकः मेघनादः अस्ति, शीघ्रं तम् उपेत्य यथोचितं करिष्यामः।”
(ग) मेघनादः मक्षिकां किम् अवदत् ?
उत्तर
मेघनादः अवदत्-“यथाहं कथयामि तथा कुरुतम्।”
(घ) चटका काष्ठकूटं किम् अवदत् ?
उत्तर
चटका अवदत्-“एकेन दुष्टेन गजेन मम सन्तति: नाशिताः।”
प्रश्न 5.
उदाहरणमनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत
NCERT Solutions for Class 7 संस्कृत अध्याय 11 समवाय हि दुर्जयः 1
प्रश्न 6.
उदाहरणानुसारं ‘स्म’ शब्दं योजयित्वा भूतकालिकक्रियां रचयत
यथा अवसत् – वसति स्म।
अपठत् – ………….।
अत्रोटयत् – ………….।
अपतत् – ………….।
अपृच्छत् – ………….।
अवदत् – ………….।
अनयत् – ………….।
उत्तर
अपठत् – पठति स्म।
अत्रोटयत् – त्रोटयति स्म।
अपतत् – पतति स्म।
अपृच्छत् – पृच्छति स्म।
अवदत् – वदति स्म।
अनयत् – नयति स्म।
प्रश्न 7.
(क) ………… बालिका मधुरं गायति। (एकम्, एका, एक:)
(ख) ………… कृषकाः कृषिकर्माणि कुर्वन्ति। (चत्वारः, चतस्रः, चत्वारि)
(ग) ………………… पत्राणि सुन्दराणि सन्ति। (ते, ताः, तानि)
(घ) धेनवः दुग्धं …………… । (ददाति, ददति, ददन्ति)
(ङ) वयं संस्कृतम् …………. (अपठत्, अपठन्, अपठाम)
उत्तर
(क) एका बालिका मधुरं गायति। (एकम्, एका, एकः)
(ख) चत्वारः कृषकाः कृषिकर्माणि कुर्वन्ति । (चत्वारः, चतस्रः, चत्वारि)
(ग) तानि पत्राणि सुन्दराणि सन्ति। (ते, ताः, तानि)
(घ) धेनवः दुग्धं ददति। (ददाति, ददति, ददन्ति)
(ङ) वयं संस्कृतम् अपठाम। (अपठत्, अपठन्, अपठाम)
बहुविकल्पी प्रश्न
(i) वृक्ष का प्रतिवसति स्म ?
(A) चटका
(B) महिला
(C) बालिका
(D) कोकिला।
उत्तर
(A) चटका
(ii) वृक्षस्य अधः कः आगतः ?
(A) भल्लूक:
(B) गर्दभः
(C) गजः
(D) सिंहः।
उत्तर
(C) गजः
(iii) गजः केन शाखाम् अत्रोटयत् ?
(A) पादेन
(B) शुण्डेन
(C) कर्णेन
(D) दन्तेन।
उत्तर
(B) शुण्डेन
(iv) काष्ठकूटः चटकां कस्याः समीपम् अनयत् ?
(A) न्यायाधीशस्य
(B) काष्ठकूटस्य
(C) काकस्य
(D) मक्षिकायाः।
उत्तर
(D) मक्षिकायाः।
(v) मक्षिकायाः मित्रं कः आसीत् ?
(A) मण्डूकः
(B) काकः
(C) काष्ठकूटः
(D) गर्दभः
उत्तर
(A) मण्डूकः
(vi) चटकायाः नीडं कुत्र अपतत् ?
(A) भुवि
(B) आकाशे
(C) प्रासादे
(D) राजभवने।
उत्तर
(A) भुवि
(vii) काष्ठकूट: केन गजस्य नयने स्फोटयिष्यति ?
(A) पादेन
(B) पक्षण
(C) चञ्च्वा
(D) पत्रेण।
उत्तर
(C) चञ्च्वा
(viii) कालेन कस्याः सन्ततिः जाता ?
(A) काष्ठकूटस्य
(B) चटकायाः
(C) काकस्य
(D) मण्डूकस्य।
उत्तर
(B) चटकायाः
Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः Summary Translation in Hindi
1. पुरा एकस्मिन् वृक्षे एका चटका प्रतिवसति स्म। कालेन तस्याः सन्ततिः जाता। एकदा कश्चित् प्रमत्तः गजःतस्य वृक्षस्य अधः आगत्य तस्य शाखां शुण्डेन अत्रोटयत्। चटकायाः नीडं भुवि अपतत्। तेन अण्डानि विशीर्णानि।अथ सा चटका व्यलपत्। तस्याः विलापं श्रुत्वा काष्ठकूटः नाम खगः दुःखेन ताम् अपृच्छत्-“भद्रे, किमर्थं विलपसि ?” इति।
शब्दार्थाः-
पुरा = पहले, पुराने समय में।
प्रतिवसति स्म = रहती थी।
कालेन = समय पर।
सन्ततिः = सन्तान।
प्रमत्तः = मतवाला, मदमस्त।
अधः = नीचे।
आगत्य = आकर।
शुण्डेन = सूंड से।
अत्रोटयत् = तोड़ दिया।
नीडम् = घोंसला।
भुवि = धरती पर/भूमि पर।
अपतत् = गिर गया।
विशीर्णानि = नष्ट हो गए।
व्यलपत् (वि + अलपत्) = विलाप करने लगी/रोने लगी।
विलपसि = रो रही हो/विलाप कर रही हो।
सरलार्थः- पुराने समय में एक वृक्ष पर एक चिड़िया रहती थी। समय पर उसकी सन्तान हुई। एक बार किसी मतवाले हाथी ने उस वृक्ष के नीचे आकर उसकी शाखा को सूंड से तोड़ दिया। चिड़िया का घोंसला भूमि पर गिर गया। उससे अंडे टूट गए। अब वह चिड़िया रोने लगी। उसका विलाप सुनकर काष्ठकूट नाम के पक्षी ने दुःखपूर्वक उससे पूछा-“भली चिड़िया, क्यों रो रही हो ?”
2. चटकावदत्-“दुष्टेनैकेन गजेन मम सन्ततिः नाशिता। तस्य गजस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत्।” ततः काष्ठकूटः तां वीणारवा-नाम्न्याः मक्षिकायाः समीपम् अनयत् । तयोः वार्ता श्रुत्वा मक्षिकावदत्-“ममापि मित्रं मण्डूकः मेघनादः अस्ति। शीघं तमुपेत्य यथोचितं करिष्यामः।” तदानीं तौ मक्षिकया सह गत्वा मेघनादस्य पुरः सर्वं वृत्तान्तं न्यवेदयताम