महाराष्ट्रात मुख्य कोरडवाहू शेती संशोधन केंद्र कोणत्या गावी कार्यरत
Answers
Answer
महाराष्ट्रात मुख्य कोरडवाहू शेती संशोधन केंद्र सोलापूर जिल्यातील मोहोळ -कान्हेरी ठिकाणी आहे...
ππππππππππππππππππππππππππππ
सविस्तर माहिती पाहिजे असल्यास पुढील वाचा....
कोरडवाहू शेतीचे नेमके कसे नियोजन केले पाहिजे याबाबतीत इंग्रजाच्या काळातच संशोधन केंद्र सुरू झाले. सोलापूर येथे १६५ एकर जागेत सुमारे १७ शास्त्रज्ञ व १७५ कर्मचारी आज काम करत आहेत. या केंद्रातून अनेक संशोधने आजपर्यंत झाली व त्याचा लाभ कोरडवाहू शेतकऱ्यांना मोठय़ा प्रमाणात झाला. १९३२ साली ब्रिटिशांनी मुंबई कोरडवाहू शेती पद्धत या नावाने मुंबईत संशोधन केंद्र सुरू केले. मात्र त्यानंतर मुंबई परिसरात कोरडवाहू फारशी जमीन नाही हे त्यांच्या लक्षात आले व १९३३ साली सोलापूर शहराची या संशोधन केंद्रासाठी निवड करण्यात आली.
आजही देशातील ७५ टक्क्य़ांपेक्षा अधिक शेती कोरडवाहू. महाराष्ट्रात तर हे प्रमाण ८३ टक्क्य़ांपेक्षाही अधिक आहे. बेभरवशाच्या निसर्गावर अशी शेती करावी लागते. तेव्हा अशा शेतीचे नेमके कसे नियोजन केले पाहिजे याबाबतीत इंग्रजाच्या काळातच संशोधन केंद्र सुरू झाले. सोलापूर येथे १६५ एकर जागेत सुमारे १७ शास्त्रज्ञ व १७५ कर्मचारी आज काम करत आहेत. या केंद्रातून अनेक संशोधन आजपर्यंत झाले व त्याचा लाभ कोरडवाहू शेतकऱ्यांना मोठय़ा प्रमाणात झाला.
१९३२ साली ब्रिटिशांनी मुंबई कोरडवाहू शेती पद्धत या नावाने मुंबईत संशोधन केंद्र सुरू केले. मात्र त्यानंतर मुंबई परिसरात कोरडवाहू फारशी जमीन नाही हे त्यांच्या लक्षात आले व १९३३ साली सोलापूर शहराची या संशोधन केंद्रासाठी निवड करण्यात आली. त्या काळात देशातील हे एकमेव संशोधन केंद्र होते. १९३३ ते १९४४ या पहिल्या टप्प्यात या संशोधन केंद्रामार्फत पारंपरिक शेतीत काय बदल केले पाहिजेत, शेतीचे उत्पादन वाढवण्यासाठी नेमके काय प्रयोग केले पाहिजेत याचे संशोधन करण्यात आले. रब्बी पिकावर त्याचे प्रयोग झाले. या प्रयोगातून शेतकऱ्यांच्या उत्पादनात ५० टक्के वाढ झाल्याच्या नोंदी उपलब्ध आहेत.
१९४५ ते ६४ या कालावधीत या संशोधन केंद्राने दुसरा टप्पा गाठला. माती परीक्षण करण्यासाठीची पहिली प्रयोगशाळा येथे कार्यरत झाली. सोलापूर व आसपासच्या भागात जमिनीच्या उतारामुळे माती वाहून जाण्याचे प्रमाण मोठय़ा प्रमाणावर आहे. मातीतील नत्र, स्फूरद, पालाश याच्या प्रमाणाचा अभ्यास करून त्याची माहिती लोकांना देणे सुरू झाले. देशात एकमेव असे केंद्र असून ते पुरेसे ठरणार नाही हे लक्षात घेऊन १९७० मध्ये भारतातील विविध राज्यात २३ केंद्रांची स्थापना झाली. त्यात महाराष्ट्रातील अकोला, परभणी, कर्नाटकातील विजापूर, तामिळनाडूमधील केविलपट्टी अशा केंद्रांचा समावेश आहे.
१९७० नंतर देशभर कोरडवाहू शेती संशोधन केंद्राने चांगली गती घेतली. रोगाला प्रतिकार करू शकण्यासाठीचे उपाय, नवीन वाण, कमी पाण्यावर उगवणारे वाण, उन्हाचा तडाखा सहन करू शकतील असे वाण याची निर्मिती झाली. याच कालावधीत कृषी औजाराची निर्मिती करण्यात आली. त्यापूर्वी पारंपरिक लाकडी औजारे होती. १९८४ नंतर कृषी हवामान अभ्यास, कृषी अर्थशास्त्र, कोरडवाहू फळबागा, मातीतील सुक्ष्मजीव घटक, पीक संरक्षक, किडनियंत्रण यावरील अभ्यासावर भर देण्यात आला. रब्बी हंगामात करडई, सूर्यफुलाचा पेरा १९७० पासून वाढण्यास सुरुवात झाला. त्या सुमारास शेतकऱ्यांच्या शेतावर खते, बी-बियाणे, नवीन जाती, नवीन तंत्रज्ञान याचे प्रयोग सुरू झाले. सध्या देशात सुरू असलेल्या राष्ट्रीय कृषी विकास योजनेचे बीज १९८५ साली सोलापुरात रोवले गेले हाते. त्या वेळी राष्ट्रीय कृषी संशोधन या नावाने ती सुरू झाली. १९८९ साली कोरडवाहूशी संबंधित अनेक प्रकल्प सुरू करण्यात आली. गावे दत्तक घेऊन कार्यान्वित संशोधन प्रकल्प असा उपक्रम राबवला गेला. सोलापूर जिल्हय़ातील मंद्रुप गावात एकात्मिक कोरडवाहू कृषी विकास प्रकल्प राबवला गेला. त्यात त्या गावातील ५० टक्के शेतकऱ्यांनी सहभाग घेतला. बार्शी तालुक्यातील सासुर, मोहोळ तालुक्यातील कोन्हेरी, अक्कलकोट तालुक्यातील हांदगा आदी गावांत हे उपक्रम राबवले गेले. त्यानंतर सोलापूर जिल्हय़ालगतच्या सांगली, सातारा, नगर, पुणे गावातही हे उपक्रम राबवले गेले. शाश्वत पीक उत्पादन कोरडवाहू शेतीत योग्य तंत्रज्ञान विकसित करणे, पाणलोट क्षेत्रातील मृद व जलसंधारण पाण्याचा पुनर्वापर कसा करावा याचे मार्गदर्शन शेतकऱ्यांना करण्यात आले. आज सगळीकडे शेततळे शेतकऱ्यांच्या शेतात केली जात आहेत.