Question

महर्षि वाल्मीकि का जीवन परिचय संस्कृत language me​

Answer 1

Answer:

वाल्मीकिमहर्षिः श्रीमद्रामायणस्य कर्ता। अयम् आदिकविरित्युच्यते। अस्य पिता प्रचेताः। रत्नाकरः इति वाल्मीकेः मूलं नाम। प्रचेतसः पुत्रः इति कारणेन प्राचेतसः इति अस्य अपरं नाम। जन्मना अयं व्याधः आसीत्। रत्नाकरः अरण्यमार्गे गच्छतः जनान् भाययित्वा चौर्यं कृत्वा जीवति स्म। एकदा तस्मिन् मार्गे नारदमहर्षिःसमागतः। नारदमहर्षिं दृष्ट्वा चौर्यं कर्तुं रत्नाकरः तत्सकाशं गतवान्। रत्नाकरः यथार्थमवगच्छति। ज्ञानोदयः सञ्जायते।

रावणवधानन्तरं कस्यचन रजकस्य वचनं श्रुत्वा रामेण सीता परित्यक्ता। तस्मिन्नवसरे वाल्मीकिमुनेः आश्रमे सीता आश्रिताऽभूत्। आश्रमे एव कुशलवयोः जननमभवत्। बालकयोः शस्त्राभ्यासः शास्त्राभ्यासश्च वाल्मीकिमुनिना एव कारितः। अपि च बालकौ समग्रं रामायणं कण्ठस्थीकृतवन्तौ। एकदा वाल्मिकिमहर्षिः शिष्येण भारद्वाजेन सह स्नानार्थं तमसानदीं प्रति गतवान् आसीत्। स्वप्रियतमस्य वियोगेन बहु दुःखितां पक्षिणीं दृष्ट्वा आर्द्रचित्तः वाल्मीकिः झटिति तस्मै व्याधाय शापं प्रायच्छत्। तस्य मुखात् शापः श्लोकरूपेण निःसृतः।

EssaySanskrit Essay

महर्षि वाल्मीकि पर संस्कृत निबंध

By Rahul Singh Tanwar

Essay on Valmiki in Sanskrit: कहते हैं कि वाल्मीकि का जन्म महर्षि कश्यप और अदिति की 9वीं संतान वरुण और पत्नी चर्षणी के घर हुआ था। बचपन में भील समुदाय के लोग उन्हें चुराकर ले गए थे और उनकी परवरिश भील समाज में ही हुई। वाल्मीकि से पहले उनका नाम रत्नाकर हुआ करता था। रत्नाकर जंगल से गुजरने वाले लोगों से लूट-पाट करता था।

एक बार जंगल से जब नारद मुनि गुजर रहे थे तो रत्नाकर ने उन्हें भी बंदी बना लिया। तभी नारद ने उनसे पूछा कि ये सब पाप तुम क्यों करते हो? इस पर रत्नाकर ने जवाब दिया, “मैं ये सब अपने परिवार के लिए करता हूं।” नारद हैरान हुए और उन्होंने फिर उससे पूछा क्या तुम्हारा परिवार तुम्हारे पापों का फल भोगने को तैयार है।

रत्नाकर ने निसंकोच हां में जवाब दिया। तभी नारद मुनि ने कहा इतनी जल्दी जवाब देने से पहले एक बार परिवार के सदस्यों से पूछ तो लो। रत्नाकर घर लौटा और उसने परिवार के सभी सदस्यों से पूछा कि क्या कोई उसके पापों का फल भोगने को आगे आ सकता है? सभी ने इनकार कर दिया। इस घटना के बाद रत्नाकर काफी दुखी हुआ और उसने सभी गलत काम छोड़ने का फैसला कर लिया। आगे चलकर रत्नाकर ही महर्षि वाल्मीकि कहलाए।

Essay on Valmiki in Sanskrit

यहां पर हम महर्षि वाल्मीकि पर संस्कृत निबंध शेयर कर रहे हैं जो सभी विद्यार्थियों के लिए मददगार साबित होगा।

Read Also

महर्षि वाल्मीकि के अनमोल विचार

संस्‍कृत में अन्य महत्वपूर्ण निबंध

महर्षि वाल्मीकि पर संस्कृत निबंध – Essay on Valmiki in Sanskrit

वाल्मीकिः (Sanskrit Essay on Valmiki)

वाल्मीकिमहर्षिः श्रीमद्रामायणस्य कर्ता। अयम् आदिकविरित्युच्यते। अस्य पिता प्रचेताः। रत्नाकरः इति वाल्मीकेः मूलं नाम। प्रचेतसः पुत्रः इति कारणेन प्राचेतसः इति अस्य अपरं नाम। जन्मना अयं व्याधः आसीत्। रत्नाकरः अरण्यमार्गे गच्छतः जनान् भाययित्वा चौर्यं कृत्वा जीवति स्म। एकदा तस्मिन् मार्गे नारदमहर्षिःसमागतः। नारदमहर्षिं दृष्ट्वा चौर्यं कर्तुं रत्नाकरः तत्सकाशं गतवान्। रत्नाकरः यथार्थमवगच्छति। ज्ञानोदयः सञ्जायते।

रावणवधानन्तरं कस्यचन रजकस्य वचनं श्रुत्वा रामेण सीता परित्यक्ता। तस्मिन्नवसरे वाल्मीकिमुनेः आश्रमे सीता आश्रिताऽभूत्। आश्रमे एव कुशलवयोः जननमभवत्। बालकयोः शस्त्राभ्यासः शास्त्राभ्यासश्च वाल्मीकिमुनिना एव कारितः। अपि च बालकौ समग्रं रामायणं कण्ठस्थीकृतवन्तौ। एकदा वाल्मिकिमहर्षिः शिष्येण भारद्वाजेन सह स्नानार्थं तमसानदीं प्रति गतवान् आसीत्। स्वप्रियतमस्य वियोगेन बहु दुःखितां पक्षिणीं दृष्ट्वा आर्द्रचित्तः वाल्मीकिः झटिति तस्मै व्याधाय शापं प्रायच्छत्। तस्य मुखात् शापः श्लोकरूपेण निःसृतः।

सर्वस्मिन् विश्वे विख्यातस्य महाकाव्य रामायणस्य रचनाकारः महर्षिः वाल्मिकिः संस्कृतस्य आदिकविः मन्यते। एकदा सः ऋषि: शिष्यैः सह तमसानद्याः तीरे भ्रमति स्म। सहसा क्रौंच मिथुनयोः एक व्याघेन वध्यमानम् अवलोक्य, करुणार्द्र सः व्याधम् अवदत् ।

“मा निषाद् प्रतिष्ठा त्वमगमः शाश्वतीः समाः।

यत्क्रौञ्चमिथुनदिकमवधीः काममोहितम्।”

एतत् श्रुत्वा व्याधोऽपि पश्चात्तांपदग्धः अभवत्। एतत् कथ्यते यत् तदैव स्वयं ब्रह्मा भूमौ आगच्छत्, मुनिं च रामकथां रचयितुम् अप्रेरयत्। एवं रामायण नाम महाकाव्यस्य निर्माणं जाता।

रामायणस्य रचनाकाल: ख्रिष्टाब्द पूर्व पञ्चम-शतकमस्ति। अस्य काव्यस्य छन्दः ‘अनुष्टुप:’ अस्ति। अस्मिन् काव्ये महाकाव्यस्य सर्वाणि लक्षणानि सन्ति। काव्ये कृतं प्रकृतिवर्णनम् अतीव मनोरमम् दृश्य अस्ति। षड्ऋतूनां, नदीनां, पर्वतानां वर्णनमपि सुन्दरम्। उपमा, अनुप्रासादि अलंकाराणाम् उपयोग: सुन्दराणि रूपाणि च दृश्यन्ते अस्मिन् काव्ये।

कवे: शैली अतिगम्भीरा, लालित्यपूर्णा च अस्ति। भारतीयाः अनेके कवयः वाल्मीकेः काव्यशैल्या प्रभाविताः सन्ति। रामायण महाकाव्यं तु तेषां स्फूर्तिस्थानं खलु। नूनम् अयम् आदिकविः सर्वेषां कवीनाम् आदर्शः एव। प्रकृत्याः स्वाभाविक वर्णनं, तथा अप्राकृतिक-दृश्यानां सजीव चित्रणं, भाषा सौष्ठवता, आदयः रामायणस्य विशेषता: सन्ति।

वाल्मीकेः काव्यं सालङ्कृतं परं सरलमस्ति। अस्य चरित्रचित्रणम् अप्रतिमम्। सर्वे पात्रा: सजीवाः विद्यन्ते। रामायणस्य प्रमुख रस: करुणः। कविना सूचितः शोकः काव्यरूपेण श्लोकत्वम् आगतः इति कथ्यते।

हिन्दूसमाजे रामायणस्य महत्त्वम् अधिकम् अस्ति। अद्यपि प्रतिगृहे एतत्काव्यं पूज्यते। आदिकविना दत्तः अयम् अमूल्यः निधिः सर्वे: पूजनीयः। ‘रामरक्षास्तोत्रे उचितमुक्तम्-

“कूजन्तं राम रामेति मधुरं मधुराक्षरम्

आरुह्य कविताशाखां वन्दे वाल्मीकि कोकिलम्।”