Question

'पंचवटी' इत्यस्मिन् पदे समासः अस्ति
(अ) द्विगु समासः
(ब) कर्मधारय समास
(स) तत्पुरुष समासः
(द) द्वन्द्व समास​

Answer 1

Answer:

अभ्यासः 1

(क) वस्तुनिष्ठप्रश्नाः

1. अव्ययीभावसमासस्य उदाहरणम् अस्ति ( )

(अ) पीताम्बरः

(आ) नीलकमलम्

(इ) यथाशक्ति

(ई) त्रिलोकी

2. अव्ययीभाव-समासस्य उदाहरणम् अस्ति ( )

(अ) महापुरुषः

(आ) चतुर्युगम्

(इ) उपकृष्णम्

(ई) प्राप्तोदकः

3. कर्मधारयसमासस्य उदाहरणम् अस्ति ( )

(अ) पीताम्बरम्

(आ) पीताम्बरः

(इ) निर्मक्षिकम्

(ई) पञ्चपात्रम्

4. द्वन्द्वसमासस्य उदाहरणम् अस्ति ( )

(अ) दशाननः

(आ) दशपात्रम्

(इ) वाक्त्वचम्

(ई) महापुरुषः

(ख) अतिलघूत्तरात्मकप्रश्नाः

निम्नलिखितपदानां समासविग्रहः कर्तव्यः

1. घनश्यामः – ……………..

2. प्रतिदिनम् – …………….

3. छत्रोपानहम् – ……………

4. विद्याधनम् – ………….

5. अधिहरि – ………….

(ग) लघूत्तरात्मकप्रश्नाः

1. निम्नलिखितपदानां समासविग्रहं कृत्वा समासस्य नामापि लेखनीयम्समस्तपदम्

RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् समासः image 15 b

RBSE Class 10 Sanskrit व्याकरणम् समासः image 16 b

2. निम्नलिखित विग्रह वाक्यानां समासः करणीय

1. श्वेतं वस्त्रम् – …………………

2. मुखं कमलम् इव – ……………..

3. रूपस्य योग्यम् – ………………..

4. उन्नतः वृक्षः – ……………….

3. ‘क’- खण्डं ‘ख’- खण्डेन सह योजयत।

क खण्डः ख खण्डः

(1) अव्ययीभावसमासः उपवनम्

(2) द्वन्द्वसमास: कुसुमकोमलम्

(3) कर्मधारयसमासः हरिहरौ।

उत्तराणि

(क) वस्तुनिष्ठ प्रश्नाः

(1) इ

(2) इ

(3) अ

(4) ई।

(ख) अतिलघूत्तरात्मक प्रश्नाः

(1) घन इव श्यामः

(2) दिनं दिने प्रति

(3) छत्रं च उपाहनम् च

(4) विद्या एवं धनम्

(5) हरौ इति

(ग) लघूत्तरात्मक प्रश्नाः

1. सुन्दर: बालकः इति (कर्मधारयसमास:) (2) चतुर्णा युगानां समाहारः सा (द्विगुसमास:) (3) पुरुषः व्याघ्रः इव (कर्मधारयसमास:) (4) रूपस्य योग्यम् (अव्ययीभावसमास:) (5) घन इव श्यामः इति (कर्मधारयसमास:) (6) शिर: च ग्रीवा च (द्वन्द्वसमास:)

2. (1) श्वेतवस्त्रम् (2) कमलमुखम् (3) अनुरूपम् (4) उन्नतवृक्षः

3. क खण्ड ख खण्ड

(1) अव्ययीभावसमासः – उपवनम्

(2) द्वन्द्वसमास: – हरिहरौ

(3) कर्मधारयसमास: – कुसुमकोमलम्

अभ्यासः 2

(1) प्रदत्तेषु उत्तरेषु यद् उत्तरं शुद्धम् अस्ति, तत् चीयताम्|

(दिये गये उत्तरों में से जो उत्तर शुद्ध है, उसे चुनिए)

1. (i) यथासमयं कार्यं कुरु । (समय पर कार्य करो)। ( )

(अ) समयेन अनतिक्रम्य

(ब) समय: अनतिक्रम्य

(स) समयम् अनतिक्रम्य

(ii) सीतारामौ वनम् अगच्छताम् । (सीता और राम वन को गए ।) ( )

(अ) सीता च रामः च

(ब) सीते च रामौ च

(स) सीता च रामश्च च

(iii) मुनयः कन्दं च मूलं च फलं च खादन्ति । (मुनि कन्द, मूल और फल खाते हैं ।) ( )

(अ) कन्दमूलफलानि

(ब) कन्दमूलफलाः

(स) कन्दमूलफलः

(iv) स चन्द्रमुखी अस्ति (वह चन्द्रमुखी है ।) ( )

(अ) चन्द्र ईव मुखं यस्य सः

(ब) चन्द्र इव मुखं यस्याः सा

(स) चन्द्र इव मुखम्

2. (i) अतिथेः पाणिपादम् प्रक्षालयति । (अतिथि के हाथ-पैर धोता है ।) । ( )

(अ) पाणि च पादः च

(ब) पाणिम् च पादम् च

(स) पाणी च पादौ च

(ii) स प्रतिवर्षम् गङ्गास्नानाय गच्छति । (वह प्रतिवर्ष गंगा-स्नान के लिए जाता है ।) ( )

(अ) वर्ष-वर्षम्

(ब) वर्ष:-वर्षः

(स) वर्षे-वर्षे

(iii) सर्वदा असि त्वम् । (सब कुछ देने वाली हो तुम ) ( )

(अ) सर्वं ददाति इति

(ब) सर्वं ददाति या सा

(स) सर्वं ददति या सा

(iv) उपग्रामं विद्यालयः स्थितः । (गाँव के पास विद्यालय स्थित है ।) ( )

(अ) ग्रामस्य समीपम्

(ब) ग्राम प्रति

(स) ग्रामस्य पश्चात् ।

3. (i) मधुरदुग्धं कस्मै न रोचते ? (मीठा दूध किसको अच्छा नहीं लगता ?) । ( )

(अ) मधुरं दुग्धं यस्मिन तत्

(ब) मधुरं दुग्धम्।

(स) मधुरः दुग्धः

(ii) पितरौ पुत्रस्य उन्नतिं दृष्ट्वा प्रसीदतः । (माता-पिता पुत्र की उन्नति को देखकर प्रसन्न होते हैं ।) ( )

(अ) माता च पिता च

(ब) मातरौ च पितरौ च

(स) मातृ च पितृ च

(iii) पीतम् अम्बरं धारयति । (पीला वस्त्र धारण करता है । ( )

(अ) पीतम्बरम्

(ब) पीतमाम्बरम्।

(स) पीताम्बरम्।

(iv) तत्रैका रम्या वाटिका विद्यते । (वहाँ एक रम्य वाटिका है ।) ( )

(अ) रम्यावाटिका

(ब) रम्यवाटिका

(स) रम्यं वाटिको