पाणी व्यवस्थापन करणे हे ........चे उदाहरण आहे
Answers
Answer:
दैनंदिन गोष्टी सुरळीत चालू ठेवणे म्हणजे व्यवस्थापन असा अनेकांचा समज आहे. पण तो चुकीचा आहे. काही वर्षांपूर्वी कदाचित ही व्याख्या चालून केली असती. पण आता ती चालणार नाही. कमीत कमी खर्चात, वेळेवर, खात्रीशीर , विश्वसनीय आणि आश्वासित गुणवत्तेची सेवा ग्राहकांना देऊन, त्यांचे समाधान होईल असे पाहणे आणि याबाबतचा आपला लौकिक वाढवणे, किमान टिकवणे म्हणजे व्यवस्थापन.
2.1 व्यवस्थापन हे उत्कृष्ट असावयास हवे ही अपेक्षा कोणीही बाळगेल. त्यासाठी कटाक्षाने आणि कठोरपणे प्रयत्न करण्याची गरज असते. तेव्हा व्यवस्थापन हे निश्चित चांगले या दर्जाचे असावयास हवे. म्हणजेच व्यवस्थापनात निश्चित उद्दिष्ट आणि एक कारभाराची चौकट हवी, ज्यात विविध बाबी बसवता येतील. त्यासाठी काही गोष्टी निश्चितपणे झाल्या पाहिजेत, घडल्या पाहिजेत व तशी खात्री पटवता आली पाहिजे. तर काही बाबी निश्चितपणे घडता कामा नयेत आणि त्याबाबतही खात्री देता आली पाहिजे. या संदर्भात काही कसोट्या लावता येतील. व्यवहारात काय घडते, कोणते अनुभव येतात हे पाहण्यासारखे असते. जे अनुभव आपल्याला येतात, त्यांना व्यवस्थापन असे तरी म्हणता येईल का, असाही विचार पडू शकतो.
2.2 देखभाल दुरूस्ती म्हणजे व्यवस्थापन नव्हे. देखभाल दुरूस्ती हा व्यवस्थापनाचा केवळ एक भाग झाला. व्यवस्थापनात त्या पलीकडचा विचार अपेक्षित आहे. आलेल्या प्रसंगांना तोंड देणे हा देखभाल दुरूस्तीचा भाग होऊ शकतो. पण असे प्रसंग कसे टाळता येतील, त्यासाठी काही विशिष्ट बाबी आपल्याला हव्या त्या परिस्थितीत आणि पध्दतीने घडवणे म्हणजे व्यवस्थापन. काही अनुभव असे असतात की त्यांना व्यवस्थापन न म्हणता गैरव्यवस्थापन म्हणणे योग्य ठरेल.
3.1 पाण्याच्या उपलब्धीचा आढावा :
पाणीपुरवठा योजनांचे बाबतीतही सर्वात महत्वाची संख्यात्मक बाब म्हणजे पाण्याची उपलब्धी. वास्तविक योजना तयार करतांना, नियोजन करतांना भावी लोकसंख्येची पाण्याची गरज भागेला ना, याचा अभ्यास केलेला असतो. खात्रीकरून घेतलेली असते. तरीही अपवाद हे होतातच. अशा प्रसंगी अपरिहार्य म्हणून काही तडजोडी करायचे ठरवावे लागते. पण काही असले तरी योजना कार्यान्वित झाल्यावर उपलब्ध पाणी वर्षभर पुरवायचे आहे, याची जाणीव हवी.
3.2 म्हणून पावसाळा संपताच. यंदा पाण्याची उपलब्धी किती असणार आहे, याचा आढावा घ्यावा लागतो. जर नदीतून पाणी उचलून पुरवायचे असेल तर, पावसाळ्यांत प्रसिध्द झालेल्या पावसाच्या आकडेवारीचा उपयोग करून पालिकेला वा संबंधित यंत्रणेला आखणी करावी लागते. जर धरणांत साठवलेले पाणी वापरण्यात येणार असेल, तर धरणातील पाण्याच्या साठ्याचा अभ्यास करावा लागतो. आजकाल पाण्याच्या साठ्यातील वापरासंदर्भात साठा आगाऊ राखून ठेवावा लागतो. त्याचबरोबर या वर्षी धरणाच्या पाण्याचा साठा जितका आहे, तितकाच साठा यापूर्वी कोणत्या साली होता, त्यावर्षी पाण्याचे नियोजन कसे केले गेले, पाण्याचा वापर होत गेला तसतशी पाण्याची पातळी कशी कमी होत गेली, उन्हाळ्यात काय परिस्थिती होती, कसा मुकाबला करावा लागला, याचा अभ्यास - तुलना करावी लागते. त्यासाठी आकडंवारीची नोंद अत्यंत महत्वाची. यालाच डाटा बेस म्हणतात.
4.1 कपात करणे :
समजा असे ध्यानात आले की यंदाच्या वर्षी धरणांत पाण्याचा साठा पूर्वीपेक्षा कमी आहे, आणि पाण्याची गरज, मागणी तर कायम रहाते वा वाढत जाते. मग आता काय करायचे? उत्तर साधे - सोपे, पण न पटणारे, न आवडणारे आहे. कपात करावी लागणार! जर या वर्षी अस उदभवांतून, यंत्रणेकडून जादा पाणी मिळू शकणार असेल तर, गोष्ट निराळी. शिवाय प्राधान्यक्रमानुसार पिण्याच्या पाण्याच्या गरजेचा थोडा वेगळा विचार होऊ शकतो.
4.2 एकदा कपात करायची ठरली, की प्रथम याबाबत लोकप्रतिनिधी - नगराध्यक्ष - महापौर अन्य नगरसेवक यांच्या नजरेस आणून त्यांच्याशी चर्चा करणे योग्य ठरते. एवढेच नव्हे तर, नागरिकांना विश्वासात घेऊन कल्पना देणे महत्वाचे. हा टप्पा पार पडला की मग कपात किती करायची, कशी करायची, केव्हा करायची याचा तपशील ठरवून निर्णय घ्यावा लागतो. जास्त पाणी वापरणाऱ्यांना आवरावे लागेल.
4.3 या ठिकाणी एक महत्वाची बाब ध्यानांत घेणे गरजेचे आहे. ती म्हणजे कपात अपरिहार्य असली तरी ती उन्हाळ्यांत करू नये. वा उन्हाळ्यात कपातीचे प्रमाण कमी ठेवावे. म्हणजे मागणी अधिक असतांना उलटी कपात असे होऊ नये. त्यापेक्षा ज्या काळात नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी या काळात पाण्याची मागणी तुलनेने कमी असते तेव्हा थोडी जास्त कपात करावी. त्यावेळी लोकांची फार अडचण होणार नाही व तक्रारीही फार येणार नाहीत. परिणामी उन्हाळ्यातील थोडीशी कपात सुसह्य राहील.
4.4 पाणीपुरवठा योजनेतून मिळणारे पाणी आपण पिण्यासाठी वापरत असलो तरी, प्रत्यक्षात पाण्याचा वापर पिण्याव्यतिरिक्त अन्य बाबींसाठीच अधिक होतो. त्यासाठी पूर्वीच्या विहीरींकडे नजर वळवावी लागेल. अनेक ठिकाणी त्या बुजलेल्या असतात, वा बुजवलेल्या. त्यातील काही वापरता येतील. त्यात ब्लीचिंग पावडर / पोटॅशियम परमँगनेटची मात्रा देऊन पाणी उपसून टँकरद्वारे बांधकामासाठी, बागांसाठी, वाहने धुण्यासाठी वापरता येईल.