Question

प्रश्न:-(3) पदानि चित्वाकां पूरयत-
{{ दृष्ट्वा स्वकीयः
१
साट्टहासम् तर्हि
एकस्मिन् वने एकः...
बहुप्रयास
व्याघ्र.
कृतवान्
मोचयितुं
(110-10)
कर्तनम्
}}
अकस्मात्
व्याघ्रः आसीत् । सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत् । सः
किन्तु जालात् मुक्तः आभवत् ।
इच्छामि तच्छुत्वा
..सः तम् अवदत्- अहो ! भवान् जाले बद्धः। अहं त्वां ......
अरे। त्वं......
अहं त्वां न हनिष्यामि | मूषकः
तत्र एकः मूषकः समागच्छत् बद्ध
कृत्वा
व्याघ्रः
अवदत्-
जीवः मम सहाय्यं करिष्यसि । यदि त्वं मां
लघुदन्तैः तज्जालस्य
..
मोचयिष्यसि ....
तं व्याघ्र बहिः कृतवान्।​

Answer 1

Answer:

8.1. तत्रोद्भूतसम्बन्धव्यतिरेकाणां पदार्थानामित्तरेतरत्प्रत्याकाङ्क्षा व्यपेक्षा । सा च सन्निहेति योग्ये च भवति । तद्यथा--देवो वर्षतीति वर्षणक्रियाकर्तारमन्तरेणाभवन्ती सन्निहितं योग्यं च देवमपेक्षते । यत्र तु सन्निहितस्य न योग्यता तत्र व्यवहितमपि योग्यमेवापेक्ष्यते । यथा---प्रविषशपिण्डड्डत्ध्;ीमित्यत्र न प्रवेशनक्रियामप्ययोग्यायां पिण्डड्डत्ध्;्यामसम्भवन्ती व्यवहितमपि योग्यं गृहादिकमपेक्षते । पिण्डड्डत्ध्;ीमित्येतदपि कर्मपदं प्रविशेत्यस्मिन्नसम्भवद्योग्यमेव भक्षयेत्यादिक्रियापदमपेक्षत इति । सेयं व्यपेक्षा संक्षेपतः पदार्थाना#ं त्रेधा सम्भवति ---आभिधानिकी, नैयायिकी । नैषधिकी च । तत्र श्रुतिसमारोपवाक्यविकल्पसमुञ्चयातिदेशादिभिरभिधीयमाना आभिधानिकी । ऊहविपर्ययविपरिणमाध्याहारवाक्यविशेव्यवहितक्लपनादिभिरुपल्प्यमाना नैयायिकी । वचनामम्भवविरोधकृतार्थपरिसङ्ख्यावधारणादिभिनिषिध्यमाना नैषध#िकी । तास्वाभिधानिकी तावद्यत्र द्वयोः साधम्र्यार्थमावृत्त्या विभक्तिश्रुतिभेदेन च विशेषणविशेष्यनिर्देशः सा श्रुत्याभिधानिकी । यथा-- अङ्गेनाङ्गां प्रतनु तनुना गाढतप्तेन तप्तं । सास्त्रेणास्त्रद्रवमविरलोत्कष्ठमुकण्ठितेन । उष्णोच्छ्वासं समधिकतरोच्छ्वासिना दूरवतीं सङ्कल्पैस्तैर्विशति विधीना वैरणा रुद्धमार्गः ।। यत्रापि साधम्र्यार्थादेव द्वयोस्तन्त्रेण च विभक्त्यभेदेन च विशेषणविशेष्ययोगः, सा च श्रुत्याभिधानिकी । यथा--- दैवादपत्रमच्छायं फलार्थिभिरसेवितम् ।सानुजं शाखिनमिव दृष्ट्वा रामं रिरोद सा ।। यत्र पदेन वाक्येन वा संज्ञार्थो विधीयते सा समाख्याभिधानिकी । सा पदेन यथा--- असौ शरण्यः शरणागतानामगाधसत्त्वो मगधप्रतिष्ठः । राजा प्रजारञ्जनलब्धवर्णः परन्तपो नाम यथार्थनाम् ।. वाक्येन यथा--- सञ्चं धन्नाधन्ना जातइआ केसवेण गिरिधरणे । गुरुभारपावडेड्डत्ध्;ण विअ अज्जुअअच्छं चिरं दिठ्ठा ।। यत्र व्यपेक्षोत्थापकावाक्यमभिधाय तदुपपादकमभिधीयते, उपपादकं वाभिधाय व्यपेक्षोत्थापकं सा वाक्याभिधीनिकी । तयोराद्या यथा--- साउप्पन्नीगोटी डड्डत्ध्;इनवस्विकवि ....... ति । भुड्ड्डत्ध्;डड्डत्ध्;प्चल्लि इसोमरहजासुननलश्शइकंठि ।। द्वितीया यथा--- वाणिधमोडिड्डत्ध्;अञ्चरुणाखओ दारेएं तु न दिठ्ठ । माएणजहुकेमलडड्डत्ध्;ोल्लाहिअ इवइठ्ठ ।। वैकल्पिकताभिधानप्रभवा विकल्पाभिधीनिकी यथा--- अंबुरुखोञ्चिअसमुद्दुतरेसिलदुहिडड्डत्ध्;ोग्गरुकाणि । तहिमोहिपतयीओकलहिओजेवरिञ्च इते वअणि ।। समुञ्चयकाभिधानप्रभवा समुञ्चयाभिधानिकी । यथा--- हिअ इखुक्कइगोडड्डत्ध्;री गअणे हुडिड्डत्ध्;क्क इमोहु । वासरत्तपवास अछं हसमासं कडुड्डत्ध्;एहु ।। सामान्यविशेषातिदेशप्राप्तधर्माणं यत्राग्रतः पश्चाद्वाभिधानं सातिदेशाभिधानिकी । तत्र