प्रदेश विस्तारानुसार बाजाराचे प्रकार कोणते?
(कृपया मराठीत उत्तर द्या)
Answers
अ) क्षेत्रफळानुसार बाजार
कोणत्याही उत्पादनाच्या बाजारपेठेच्या व्याप्तीच्या आधारावर, बाजारपेठांचे स्थानिक प्रादेशिक, राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठांमध्ये वर्गीकरण केले जाऊ शकते.
स्थानिक बाजार
वस्तूचे खरेदीदार आणि विक्रेते जेव्हा एखाद्या विशिष्ट परिसरात किंवा गावात किंवा क्षेत्रामध्ये व्यवसाय करतात तेव्हा उत्पादनासाठी स्थानिक बाजारपेठ अस्तित्वात असते जेथे मागणी आणि पुरवठा परिस्थिती केवळ स्थानिक परिस्थितीमुळे प्रभावित होते. उदा. दूध आणि भाजीपाला यांसारख्या नाशवंत वस्तू आणि विटा आणि दगड यासारख्या अवजड वस्तू.
राष्ट्रीय बाजार
जेव्हा संपूर्ण देशात वस्तूंची मागणी आणि पुरवठा केला जातो तेव्हा राष्ट्रीय बाजारपेठ असते उदा. गहू, तांदूळ किंवा कापूस
प्रादेशिक बाजार
ज्या वस्तूंची मागणी आणि पुरवठा प्रदेशात केला जातो त्यांना प्रादेशिक बाजारपेठ असते.
जागतिक बाजारपेठ
जेव्हा जागतिक स्तरावर मागणी आणि पुरवठ्याच्या परिस्थितीवर परिणाम होतो तेव्हा आपल्याकडे आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ असते. उदा. सोने, चांदी, सेल फोन इ.
मागणी आणि पुरवठ्याच्या आधारे हे भौगोलिक वर्गीकरण केले जाते. सुधारित वाहतूक सुविधा आणि दळणवळणामुळे, स्थानिक बाजारपेठेतील मालही आंतरराष्ट्रीय माल बनू शकतो.
ब) वेळेनुसार बाजार
मार्शलने वेळेच्या घटकावर आधारित बाजाराचे वर्गीकरण केले. अर्थशास्त्रात 'वेळ' म्हणजे घड्याळाची वेळ नाही. याचा अर्थ एखाद्या वस्तूच्या मागणीत दिलेल्या बदलासाठी पुरवठ्याच्या समायोजिततेच्या मर्यादेवर आधारित वेळेचे विभाजन. प्रमुख विभाग अतिशय लहान कालावधी, अल्प कालावधी आणि दीर्घ कालावधी आहेत.
खूप कमी कालावधी
अतिशय कमी कालावधी म्हणजे स्पर्धात्मक बाजाराचा प्रकार ज्यामध्ये वस्तूंचा पुरवठा अजिबात बदलता येत नाही. त्यामुळे फार कमी कालावधीत, बाजारातील पुरवठा पूर्णपणे स्थिर आहे. वस्तूची किंमत केवळ उत्पादनाच्या मागणीवर अवलंबून असते. फुलांसारख्या नाशवंत वस्तू हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे.
अल्पकालीन
शॉर्ट पीरियड हा त्या कालावधीचा संदर्भ देतो ज्यामध्ये केवळ परिवर्तनीय घटक बदलून पुरवठा मर्यादित प्रमाणात समायोजित केला जाऊ शकतो. कमी कालावधीचा पुरवठा वक्र तुलनेने लवचिक असतो. अल्प कालावधीची किंमत ही अल्पकालीन पुरवठा आणि मागणी वक्र यांच्या परस्परसंवादाद्वारे निर्धारित केली जाते.
दीर्घ कालावधी
दीर्घ कालावधी हा कालावधी आहे ज्या दरम्यान पुरवठा परिस्थिती नवीन मागणी परिस्थिती पूर्ण करण्यास सक्षम आहे. दीर्घकाळात, सर्व (निश्चित तसेच चल दोन्ही) घटक परिवर्तनशील असतात. अशा प्रकारे दीर्घकाळात पुरवठा वक्र उत्तम प्रकारे लवचिक असतो. त्यामुळे दीर्घ कालावधीत मागणीचा परिणाम किंमतीवर होतो.
क) स्पर्धेनुसार बाजार
बाजारातील विक्रेत्यांची संख्या आणि वस्तूचे स्वरूप यानुसार या बाजारांचे वर्गीकरण केले जाते. स्पर्धेनुसार बाजाराचे वर्गीकरण खालीलप्रमाणे आहे.