संत एकनाथांचे एखादे भारुड मिळवून शाळेच्या सांस्कृतिक कार्यक्रमात अभिनय सादर करा
Answers
अॅड. विलास पाटणे
उत्कृष्ट शिक्षक, कार्यक्षम प्रशासक, सहृदय माणूस आणि पालकांच्या भूमिकेतून विद्यार्थ्यांशी संवाद साधणारे व्रतस्थ प्राचार्य डॉ. व्ही. के. बावडेकर यांच्या जीवनपटाचा धांडोळा घेताना माझ्या मनात कर्तव्यनिष्ठेची भावना आहे. निर्भय, निःस्पृह आणि निरलस प्राचार्यासंबंधी हा दस्तऐवज पुढील पिढीच्या हाती देताना अतीव आनंद होत आहे.
अतिशय संयमाने सत्यप्रियतेच्या भूमिकेतून सर्व लेखकांनी बावडेकर दर्शन घडवले आहे. यातून सरांच्या व्यक्तिमत्त्वामधील खरेपणा, प्रामाणिकपणा उलगडत जातो. शिक्षण व्यवस्थेशी बांधिलकी, झोकून देऊन काम करण्याची वृत्ती प्रतीत होते. मूल्याधिष्ठित मानसिकता, निर्वैर सद्‍भाव आणि परोपकारी वृत्ती यामुळे सरांचं व्यक्तिमत्त्व वेगळ्या उंचीवर जातं आणि तेच आपल्याला भावतं. अफाट बुद्धिमत्ता, साधी राहणी आणि निरलस स्वभाव याद्वारे सरांनी आपली मुद्रा गोगटे कॉलेजवर उमटवली आहे.
‘कारण आज मी जो काही आहे तो केवळ बावडेकर सरांमुळे’ या आठवणीने अमेरिकास्थित डॉ. रमेश अभ्यंकरांचे डोळे ओलावतात. ‘जर तुला वैद्यकीय क्षेत्रात काही करावयाचे असेल तर अभ्यास गांभीर्याने कर, सर्वस्व पणाला लाव.’ या सरांच्या आश्वासक शब्दामुळेच सायन्सऐवजी आर्टस्‍‍ला जाण्याच्या निर्णयाप्रत आलेल्या डॉ. अभ्यंकरांच्या आयुष्याला कलाटणी मिळाली. हे सर्व वाचताना शिक्षक विद्यार्थ्यांच्या आयुष्याचं सोनं कसं करतो याचा वेध आपल्याला घेता येतो. प्रा. विजय रानडे यांनी कॉलेजला ‘गुरुकुल’ संबोधून सरांचं ‘गुरुवर्य’ म्हणून स्थान अधोरेखित केले आहे. ‘विद्यार्थ्यांच्या समस्यांशी समरस होणारे प्रिन्सिपल लाभणे हा माझा आयुष्यातील परमेश्वरी संकेत मानतो’ हे डॉ. अलिमिया परकारांचे मनोगत वाचल्यावर विद्यार्थ्यांच्या हृदयातील सरांच्या स्थानाचा आपल्याला मागोवा घेता येतो. विश्वनाथ बापट यांनी होस्टेलचे विद्यार्थी सरांचा उल्लेख ‘बाबा’ म्हणून करीत असत, हे वाचल्यावर सर व विद्यार्थ्याचं नातं हळुवारपणे उलगडत जातं. प्राचार्य अ. ल. जडे यांनी त्यांच्या पत्नीच्या आजारपणाच्या वेळी सरांनी केलेले रक्तदान अत्यंत भावुकपणे सांगत, सर व सहकारी प्राध्यापक यांच्या अनौपचारिक संबंधाचा पट मांडला आहे.
प्रा. सतीश सहस्त्रबुद्धे यांनी सरांच्या इंग्रजी वक्तृत्वाच्या केलेल्या वर्णनाने आपण सारे वर्गात शिरलो आहोत असा भास होतो. सर राहात असलेल्या प्राचार्य निवासात त्यांनी गरजू विद्यार्थ्यांची राहण्याची सोय केली होती. अशाच एका विद्यार्थ्यांपैकी पुण्याचे आनंद सोहनी यांनी सरांच्या मातृभक्तीसंबंधी मोठ्या उमाळ्याने लिहिले आहे. नरहर वसाहतीमध्ये सड्यावर आईसाठी सरांनी बंगला बांधला होता. परंतु वार्धक्य व दूरचा प्रवास यामुळे सरांच्या आई रत्नागिरीत येण्याचे टाळत होत्या. सोहनी यांनी आग्रहपूर्वक आईंना रत्नागिरीत आणल्यावर सरांच्या डोळ्यातील अश्रू आणि विद्यार्थ्यांच्या डोळ्यातील कृतकृत्येची भावना अक्षरातून पाझरत आपल्याला भावनिक साद घालते.
आनंद मराठे, बाबा परुळेकर, विद्याधर जोशी आदी विद्यार्थ्यांच्या लेखातून त्यांच्या आयुष्याला सरांमुळे कशी दिशा मिळाली याचा मागोवा घेता येतो. आनंदाने जगत असताना इतरांना प्रसन्न व सुखी करण्याची प्रेरणा सरांकडून त्यांना मिळाली. प्रा. श्रीधर शेंड्ये, वैशाली कानिटकर आदी सरांच्या प्राध्यापक सहकाऱ्यांनी मांडलेला आलेख हा तत्कालीन शैक्षणिक कालखंड व वातावरण अधोरेखित करतो. सरांनी सारे परिश्रम, धडपड विद्यार्थ्यांमधील अंतरीचा ज्ञानदीप तेवत ठेवण्यासाठीच केला.
अनवाणी आलेल्या विद्यार्थ्याला आपल्या पायातील चप्पल देऊन स्वतः अनवाणी घरी जाणारे, आपल्याच घरी ४/५ गरीब विद्यार्थ्यांना शिकण्याकरिता राहण्याची सोय करणारे सर आणि विद्यार्थ्यांचं हळुवार व भावनिक नातं उलगडत जातं. मागासलेल्या व ग्रामीण भागात आपली गरज आहे, हे ओळखून पुण्याच्या प्रतिष्ठित एस. पी. महाविद्यालयातून सर गोगटे महाविद्यालयात रुजू झाले. हजार दिव्यामध्ये एक दिवा लावण्यापेक्षा अंधारात लावावा ज्यायोगे अंधाराबरोबर दिव्यालाही बरे वाटते ही सरांची भूमिका द्रष्टेपणाची होती. सरांच्या उपस्थितीमुळे कॉलेज कँपसमध्ये एकप्रकारे नैतिक धाक असायचा. सरांच्याबद्दल विद्यार्थ्यांमध्ये भावना नितांत आदराची तर नातं वडिलकीचं असायचं. सरांच्या आवाजात जरब, डोळ्यात आश्वस्त करणारा भाव, देहबोलीत सकारात्मकता आणि बोलण्यात आत्मविश्वास त्यामुळे कॉलेज परिसरात वातावरण कौटुंबिक जिव्हाळ्याचं असे.
सरांचे जीवन कृतार्थ होते. जीवनव्यवहार स्वच्छ होता. कामावरील निष्ठा वादातीत होती. तळमळ प्रामाणिक होती. आणि भूमिका कृतिशील विचारवंताची होती. विद्यार्थ्याला घडविताना आपणही घडावे ही सरांची व्यापक जीवनदृष्टी होती. त्यांच्यावरील हा ग्रंथ वाचल्यानंतर ‘आपणही घडलो’ असं जर वाचकाला भावलं, तर हा हेतू सफल झाला असं म्हणता येईल.