स्त्रीमुक्ती चळवळीत महाराष्ट्रात सुरू झालेला उपक्रम
Answers
Explanation:
१९७५ साली ‘जागतिक महिला वर्ष’ जाहीर झालं होतं. तो काळ आजच्या सारखा सेलेब्रेशन्स अथवा इन्व्हेंटचा नव्हता, विविध डे’ज प्रस्थं नव्हतं. माध्यमांचा विस्फोट नव्हता. त्यामुळे युनो किंवा तत्सम संस्थेनं जगभरच एक पूर्ण वर्ष ‘महिलांसाठी’ समर्पित करावं, याला खूपच महत्त्व आलं.
यानिमित्तानं पंचतारांकित सोहळे (क्वचित कुठे झाले असतील) न होता जगभरातील महिलांच्या स्थितीचा आढावा घेण्यात आला. देशोदेशी, खंड उपखंडातून आजवर दुर्लक्षित ‘निम्म्या जगाची’ दखल घेण्यात आली. ही ‘निम्म्या जगाची’ संज्ञाही बहुधा याच काळात रुजली.
त्या आधी साठच्या दशकात जगभरात उसळलेल्या बदलांच्या वावटळीत अमेरिकेत स्त्रीमुक्तीचा झेंडा फडकवण्यासाठी ‘ब्रा बर्निंग’सारखे, तेव्हा भयंकरच वाटणारे सामुदायिक ‘कंचुकी दहना’चे कार्यक्रम जाहीरपणे झाले. यातून स्त्री मुक्ती म्हणजे लैंगिक स्वातंत्र्य, स्वैराचार अशी लेबलं लागली. काहींना ती उच्चभ्रू आणि उच्छुंखल स्त्रियांची फॅशन परेड वाटली. परंतु या निमित्तानं ‘स्त्री देहा’ची चर्चा पृष्ठभागावर आली.
भारतात सत्तरचं दशक हे वेगवान राजकीय घडामोडीचं होतं. ६९ साली काँग्रेसमधली फूट, इंदिरा गांधीकडे आलेली सत्ता, तनखे बंदी आणि बँकांचं राष्ट्रीयीकरण, ७१चं भारत-पाक युद्ध, बांगला देशाचा उदय, यांमुळे इंदिरा गांधींची प्रतिमा ‘दुर्गे’ची झाली. त्याला जोड म्हणून ‘गरिबी हटाव’चा नारा देत इंदिरा गांधीनी लोकसभा, विधानसभा निवडणुका जिंकल्या...
मात्र याच दशकात भारतीय स्वातंत्र्याला २५ वर्षं होत होती. नेहरूयुगाचा अस्त झाला होता. नेहरूंनी उडवलेली पांढरी कबुतरं, हिंदी-चिनी भाई भाई, केनेडींशी दोस्ताना या हँगओव्हरमधून नवा युवक बाहेर पडला होता. त्याला जगभरातल्या नवनिर्माण चळवळीची साथ मिळाली.
नवनिर्माणाच्या या चळवळी राजकीय, सामाजिक, सांस्कृतिक अशा सर्वच अंगांनी प्रस्थापित व्यवस्थेला धडका देणाऱ्या होत्या. भारतासारख्या वर्ग आणि वर्ण व्यवस्थेनं तयार केलेल्या विषमतेविरुद्ध आवाज उठवण्याचं, कम्युनिस्ट, समाजवादी चळवळीचं आकर्षण जसं कामगार, शेतकरी, शेतमजुरांत वाढलं, तसं ते विद्यापीठांतूनही पसरलं. पुढे नक्षलवादी, दलित पँथरसारख्या आक्रमक चळवळीही सक्रीय झाल्या. मात्र याच काळात भूमिपुत्रांच्या न्याय हक्कासाठी महाराष्ट्रात स्थापन झालेली शिवसेना, सत्ताधारी काँग्रेसनं ‘कम्युनिस्टांचा’ पाडाव करण्यासाठी मुंबईत वाढू दिली.