) स्त्री-सुधारणा चळवळीचे परिणाम लिहा.
Answers
Answer:
भारतात १९७५ नंतर स्त्री संघटनांच्या कृतिशील चळवळींना प्रारंभ झाला. मात्र भारताइतकी स्त्री जीवनाची दोन ध्रुवीय चित्रे क्वचितच इतरत्र आढळत असल्याने दोन्ही टोकाच्या स्त्रियांना समतोल मध्यांकडे आणण्याची शक्ती असणाऱ्या चळवळी भारतामध्ये रुजू शकलेल्या नाहीत.
स्त्री संघटनांच्या खऱ्या अर्थाने कृतिशील चळवळीची १९७५ ते २००० ही २५ वर्षे होती. स्त्रियांचे प्रश्न अगणित आणि स्त्री चळवळींची शक्ती मर्यादित आणि आपल्याला भौगोलिक क्षेत्रातल्या प्रश्नांची बांधिलकी जास्त मानणारी. त्यामुळे काही विधायक कार्यक्रम हाती घेऊन स्त्रियांची परिस्थिती सुधारण्यासाठी त्यांनी पावले उचललेली दिसून येतात. स्त्री मुक्ती संघटनेने ‘स्त्री मुक्तीची ललकारी’ हे चळवळीतल्या प्रबोधनात्मक आणि मनोरंजनात्मक सोप्या चालीवरच्या गाण्याचे पुस्तक तयार केले. ते इतके लोकप्रिय झाले की त्याच्या पन्नास हजार प्रती खपल्या.
महिला मंडळे, कारखाने, शेतमजूर स्त्रिया यांच्यासमोर कलापथकाचे कार्यक्रम करताना सुरुवातीला जोशपूर्ण म्हटल्या जाणाऱ्या या गाण्याने एकोप्याची भावना निर्माण होई आणि उत्साहपूर्ण वातावरणात पुढचे कार्यक्रम सादर होत. ‘मुलगी झाली हो’ हे असेच पथनाटय़ आणि प्रभावीपणे त्यातून दिसणारी स्त्री जीवनाची विदारक शोकांतिका यामुळे इतके परिणामकारक ठरले की त्याचे १२०० अधिक प्रयोग झाले. नऊ भाषेत त्याचे रूपांतर होऊन ते इतर राज्यांमध्ये पोचले. आंतरराष्ट्रीय महिला अधिवेशनातही ते सादर करण्यात आले. १९८६ मध्ये याच स्त्री मुक्ती संघटनेने ‘प्रेरक ललकारी’ हे मुखपत्र सुरू केले. स्त्रियांचे आरोग्य, शिक्षण, दारिद्रय़, बेकारी, हिंसा, कुटुंबनियोजन, स्त्रीविषयक कायदे आणि पर्यावरण हे विषय त्यात प्रामुख्याने चर्चिले जात. दृश्य माध्यमे ही लिखित माध्यमांपेक्षा अधिक परिणामकारक असतात. त्यामुळे मासिक पाळी, गरोदरपण, बाळंतपण यांची शास्त्रशुद्ध माहिती देण्यासाठी ‘कहाणी नहाणीची’, ‘कहाणी नऊ महिन्यांची’, ‘कहाणी जन्माची’ असे स्लाइड शो तयार करण्यात येऊन ते स्त्रियांपर्यंत पोचवले गेले. याच काळात पुण्यातून ‘बायजा’ मासिक निघत होते. ग्रामीण भागातील स्त्रियांचे प्रश्न आणि त्यासाठी चालणारे विविध उपक्रम यावर या मासिकाचा विशेष भर होता. ‘मिळून साऱ्या जणी’ हे मासिकही स्त्री प्रश्नांनाच वाहिलेले असून गेली चौदा वर्षे स्त्री-पुरुष संवादावर विशेष भर देऊन ते अव्याहतपणे चालू आहे. १९८३ मध्ये ‘सहेली’ या दिल्लीतील स्त्री संस्थेने भारतातील स्त्री प्रतिनिधींची एक कार्यशाळा घेतली. स्त्रियांच्या जीवनात सकारात्मकता आणणे, स्त्रियांची एकजूट घनिष्ठ करणे, विविध प्रांतांतील स्त्रियांमध्ये संवाद प्रस्थापित करणे, त्यातून वर्गधर्मजातीभेद नष्ट करणे, मनोरंजनाच्या माध्यमातून स्त्रियांच्या समस्या पृष्ठस्तरावर आणणे इत्यादी उद्दिष्टय़े ठेवून यात गीत, नाटय़, नृत्य, चित्रकारी अशी विविध सत्रे आखली होती. महिलांच्या शक्तीच्या पारंपरिक स्रोतावर लक्ष केंद्रित करून दुर्गा, चंडी, काली या शक्तिमान देवतांच्या प्रतिमांचे आणि कर्तृत्वाचे पुनरुज्जीवन करून आधुनिक स्त्रीला तिच्या अंगातील छुप्या स्त्री शक्तीची जाणीव करून देण्याचा प्रयत्न या दशकात (१९९० ते २०००) प्रामुख्याने झाला. यात इंदिरा गांधींच्या हत्येनंतर शक्तिशील नारीचे प्रतीक म्हणून या राष्ट्रमातेच्या हातातून रक्त ठिबकत आहे अशी पोस्टर्सही होती. तेलंगणा आंदोलन आणि चिपको आंदोलनातील झुंजार स्त्रियांच्या कामाच्या कथा ऐकवून स्त्रियांना स्फूर्ती यावी म्हणून हैदराबादच्या स्त्री शक्ती संघटनेने कथाकथनाचे कार्यक्रमही अनेक ठिकाणी केले. महाराष्ट्रातही जिजाबाई, ताराबाई, अहिल्याबाई, राणी लक्ष्मीबाई इत्यादी पराक्रमी ऐतिहासिक स्त्रियांच्या आयुष्यावर अनेक ठिकाणी व्याख्यानमाला आयोजित झाल्या. तसेच स्त्री प्रश्नांवर लोकांमध्ये प्रबोधन करण्यासाठी गणेश उत्सव किंवा तत्सम प्रसंगी तरुण-