स्वमत.
एकातत 0
(अ) 'आभार मानणे', या शिष्टाचाराविषयीचे तुमचे मत लिहा. म
लेला विनोद तमच्या शब्दांत
Answers
Answer:
साधारणत: इतरांनी आपण त्यांच्यासाठी केलेल्या कामाची नोंद घ्यावी आणि त्याबद्दल कृतज्ञ असावे, ही इच्छा बहुतांश लोकांच्या मनात असते. काहींच्या मनात सुप्तपणे, तर काहींच्या अगदी उघडपणे. पण समोरच्या व्यक्तीला केलेल्याची कदर नाही, हा अनुभव आपल्यापैकी बऱ्याचजणांचा असतो. दुसऱ्याने आपल्यासाठी अपेक्षारहित राहून केलेल्या कार्याची, त्यागाची, उपकाराची नोंद घेण्यासही आपण नेमके कसे काय विसरतो?!
काही लोकांना ते (केलेले) कार्य, त्याग किंवा उपकार तितकेसे महत्त्वाचे वाटत नाहीत, किंवा त्या कृत्याची नोंद घ्यावी/ कौतुक करावे इतकी त्याची थोरवी आहे यावर त्यांचा विश्वास बसत नाही. माझ्यासाठी एखादी गोष्ट करणे ही समोरच्या व्यक्तीची जबाबदारीच आहे.. तिचे ते कर्तव्यच आहे, अशी त्यांची ठाम समजूत असते. एखाद्याने आपल्यासाठी केलेला त्याग इतर शंभर घरांमधून बऱ्याच व्यक्ती करत असतात, त्यामुळे त्यात नावीन्य, असामान्यता किंवा दुर्मीळ असे काहीच नाही, अशीही त्यांची धारणा असण्याचा संभव नाकारता येत नाही. आपल्याला केलेल्या मदतीची जाणीव जरी असली, तरी ती कोणी केली, यावरही बऱ्याचदा हे कौतुक करणे, आभार मानणे किंवा नोंद घेणे अवलंबून असू शकते. त्या व्यक्तीसोबतच्या आनंदी क्षणांपेक्षा पूर्वीचे कटू अनुभव व सुसंवादापेक्षा वादच जास्त असल्यास तिने केलेल्या मदतीकडे दुर्लक्ष केले जाते आणि अप्रिय आठवणींचीच उजळणी जास्त केली जाते. कधी कधी ‘मीच त्याच्यावर इतके डोंगराएवढे उपकार करून ठेवले आहेत- (ही पावती स्वत:ची स्वत:लाच दिलेली असते. ती व्यक्ती खरेच अशी वागली आहे की नाही, कोणास ठाऊक!) त्याची परतफेडच ही!’ मग कसली नोंद आणि कसले आभार? असाही त्यांचा पवित्रा असतो.
तक्रार केली नाही म्हणजेच कौतुक आहे असेही काही लोक मानतात व त्यामुळे तसे वागतात. बरेच लोक एखाद्या व्यक्तीचा स्वभावच तसा आहे म्हणून ती अशी वागते असा समज करून घेतात आणि स्वभावाला औषध नाही याचा दाखला देऊन ही कृतघ्नता स्वीकारतात. कौतुक करणे किंवा आभार मानणे हे आमच्या पूर्वजांनीही कधी केले नाही, तेव्हा ती पद्धतच नव्हती. त्यामुळे आम्हीही ती परंपरा नव्याने रूजू केली नाही, अशी पळवाटही बरेचजण शोधतात. शिवाय, कौतुक किंवा आभार हे वर्तनातून कळतात. त्याला स्वतंत्र शब्दांची जोड द्यायची गरज नाही. अशी शब्दांची जोड दिल्यास भावना कृत्रिम वाटते असेही काहींचे मत असते. काही व्यक्ती स्वत:च तयार केलेल्या एका समीकरणावर विश्वास ठेवतात : ‘मी कोणाकडून कौतुकाची व कृतज्ञतेची अपेक्षा ठेवत नाही. त्यामुळे मीही कोणाचे कौतुक करत नाही.. आभारही मानत नाही.’
कृतज्ञतेचा अभाव तेव्हाच प्रत्ययास येतो- जेव्हा आपण आपले आयुष्य, त्यातल्या घडामोडी, व्यक्ती आणि वस्तू गृहीत धरतो. मला मार्गक्रमण शक्य करून देणारे पाय, सुंदर कलाकृती निर्माण करू देणारे हात, हे सुंदर जग दाखवणारे डोळे, चविष्ट पदार्थाचा आस्वाद घेण्यासाठी जिव्हा, सुरक्षित राहण्यासाठी छत, प्रेमभावाची माणसे या व इतर गोष्टी रोजच्या सवयीच्या झाल्यामुळे गृहीत धरल्या जातात. हे गृहीत धरणे काही काळ बाजूला सारल्यास त्याउलट आपल्या कृतज्ञतेच्या भावनेने, वर्तनाने, शब्दांनी इतरांवर आणि स्वत:वरदेखील काय परिणाम होऊ शकतो, ते पाहू या..
आपल्यासाठी झटणाऱ्या, आपली सोय व्हावी म्हणून प्रसंगी स्वत:ला गैरसोयीत टाकणाऱ्या व्यक्तीला आपल्या कृतज्ञभावाने उल्हास व उत्साह वाटू शकतो. आपण केलेल्या प्रामाणिक कौतुकाचा व डोळस कृतज्ञ व्यवहाराचा तिला प्रत्यय येऊ शकतो. क्षणार्धासाठी ती व्यक्ती आपली दु:खं विसरू शकते. त्या व्यक्तीचा थकवा भावनिकदृष्टय़ा कमी होऊ शकतो. आपल्या प्रयत्नांची दिशा योग्य होती.. केलेल्याचे सार्थक झाले असे त्या व्यक्तीला वाटल्यामुळे मानसिक स्वास्थ्य लाभणे शक्य होऊ शकते. परस्परांमधील नातेसंबंध अधिक दृढ आणि पारदर्शक होऊ शकतात. आपल्या स्वत:लाही त्यातून इतरांसाठी उपयुक्त कसे ठरावे आणि आधार कसा द्यावा, कृतज्ञ राहिल्याचा आनंद व भावनाविश्वात पसरलेल्या त्याच्या कक्षा कशा अनुभवाव्यात याची ओळखही होऊ शकते. हे सर्व अनुभव आपली जीवनकथा बहरून टाकण्यासाठीचे उत्तम साधन ठरू शकतात. आयुष्याच्या उत्तरार्धात आनंदाने या आठवणी चघळता येऊ शकतात.
स्वत:ला आणि इतरांना निखळ समाधान व आनंद देणारी, केलेल्याची जाण व सार्थकता जपणारी आणि व्यक्तीला नव्याने स्वत:ची व इतरांची ओळख करून देणारी कृतज्ञतेची भावना व्यक्त तरी कशी करावी, ते पाहू या-
प्रथम ती व्यक्त करणे जरूरीचे आहे, हे मान्य करू.