श्राव्य आराखडा श्राव्य साधनांची नावे सांगा
Answers
यांसारखे मराठी रंगभूमीवर गाजलले े प्रयोग हे तमाशाचे दाक्षिणात्य भाषामं ध्ेय नाटकानं ा उत्तेजन दिल.े त्या
आधुनिक स्वरूप दर्शवतात. राजवंशातील राजांनी स्वतः नाटके लिहिली तसेच
संस्कृत नाटकांची भाषांतरे केली.
पोवाडा : हा एक गद्यपद्यमिश्रित सादरीकरणाचा
प्रकार आह.े पोवाड्यामध्ेय शरू स्त्री-पुरुषाचं ्या महाराष्ट्रातील रगं भूमीच्या विकासात १९व्या
पराक्रमाचे आवेशयकु ्त व स्फूर्तिदायक भाषते कथन शतकाचे स्थान महत्त्वाचे आह.े विष्णुदास भावे
केले जाते. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळातील मराठी रंगभूमीचे जनक म्हणून ओळखले जातात.
अज्ञानदास या कवीने अफझलखान वधाविषयी ‘सीतास्वयवं र’ हे त्यांनी रगं भमू ीवर आणलले े पहिले
रचलेला आणि तुळशीदासाने रचलेला सिहं गडच्या नाटक होय. विष्णुदास भाव्यांनी लिहिलले ्या
लढाईचा पोवाडा प्रसिद्ध आह.े नाटकांनंतर महाराष्ट्रात ऐतिहासिक, पौराणिक
नाटकाबं रोबरच हलक्याफुलक्या पद्धतीची प्रहसन
ब्रिटिशाचं ्या काळात उमाजी नाईक, चापके र प्रकारातील नाटकहे ी रंगभमू ीवर अाली. त्यामध्ये
बंध,ू महात्मा गाधं ी यांच्यावर पोवाडे रचले गेल.े विनोदी पद्धतीने सामाजिक विषय सादर कले े जात.
संयुक्त महाराष्र्ट चळवळीच्या काळात अमर शखे ,
अण्णाभाऊ साठे आणि गवाणकर या शाहिरानं ी सरु ुवातीच्या नाटकांच्या सहं िता लिखित
रचलले ्या पोवाड्यांनी महाराष्ट्र गाजवला आणि स्वरूपात नसत. बऱ्याचदा त्यातील गीते लिहिलले ी
पोवाड्यांच्या माध्यमातनू जागतृ ी करण्यात आली. असली तरी गद्य संवाद उत्स्फूर्त स्वरूपाचे असत.
मुद्रित स्वरूपात संहिता उपलब्ध असणारे पहिले
६.३ मराठी रंगभूमी नाटक वि.ज.कीर्तने यानं ी १८६१ साली लिहिलले े
‘थोरले माधवराव पशे व’े हे होय. या नाटकामुळे
ललित कला व्यक्तीने किंवा समुदायाने सादर संपरू ्ण लिखित सहं िता असलेल्या नाटकांची नवी
करण्याचे स्थान म्हणजे रगं भूमी. ललित कलमे ध्ये परपं रा सरु ू झाली.
कलावतं आणि प्रेक्षक या दोहोंचा सहभाग आवश्यक
असतो. नाट्यसंहिता, नाट्यदिग्दर्शक, कलावतं , एकोणिसाव्या शतकाच्या अखरे च्या पर्वात उत्तर
रगं भूषा, वशे भूषा, रगं मंच, नपे थ्य, प्रकाशयोजना, हिंदसु ्थानातील ख्याल सगं ीत महाराष्ट्रात रुजवण्याचे
नाट्यप्रयोगाचा प्रेक्षक आणि समीक्षक असे अनेक काम बाळकृष्णबुवा इचलकरंजीकर यानं ी कले े.
घटक रंगभूमीशी सबं धं ित असतात. नृत्य आणि त्यांच्यानंतर उस्ताद अल्लादियाँ खा,ँ उस्ताद अब्दुल
संगीत यांचाही समावशे नाटकामध्ये असू शकतो. करीम खाँ आणि उस्ताद रहिमत खाँ यानं ी
नाटक हे बहुतेक वेळा संवादांद्वारे सादर केले जाते. महाराष्ट्रातील रसिकांमध्ेय संगीताची आवड निर्माण
परंतु काही नाटकामं ध्ेय मूकाभिनय सदु ्धा असतो. या केली. त्याचा परिणाम होऊन सगं ीत रगं भमू ीचा उदय
प्रकाराला मूकनाट्य असे म्हणतात. झाला. किर्लोस्कर मडं ळी या नाटक कंपनीची संगीत
नाटके लोकप्रिय झाली. त्यामध्ेय ‘संगीत शाकतंु ल’
छत्रपती शिवाजी महाराज, छत्रपती सभं ाजी हे अण्णासाहेब किर्लोस्करांनी लिहिलेले नाटक
महाराज, महात्मा जोतीराव फलु ,े लोकमान्य अतिशय गाजले. सगं ीत नाटकांमध्ेय गोविदं बल्लाळ
टिळक, महात्मा गांधी, डॉ.बाबासाहेब आंबडे कर देवल यांनी लिहिलले े ‘संगीत शारदा’ हे नाटक
यांच्या जीवनाशी निगडित नाटकांची माहिती अत्तयं महत्त्वाचे आहे. या नाटकात जरठकमु ारी
मिळवा. विवाह या तत्कालीन अनिष्ठ प्रथवे र विनोदी पद्धतीने
परंतु मार्मिक टीका कले ी आहे. याखरे ीज श्रीपाद
तंजावरच्या भोसले राजवंशाने मराठी व कृष्ण कोल्हटकर याचं े ‘मकू