शेषाधिकार म्हणजे काय?
Answers
विशेषाधिकार
व्यक्ती तसेच संस्था यांना निरनिराळ्या क्षेत्रांत कायद्याने प्रदान केलेला विशिष्ट अधिकार. ‘प्रिव्हिलेज’ (विशेषाधिकार) या शब्दाचा अर्थ आपल्यावरील जबाबदारी अधिक कार्यक्षमपणे पार पाडण्याकरिता दिला गेलेला अधिकार किंवा एखाद्या उत्तरदायित्वापासून असलेली मुक्तता असा आहे. वृत्तपत्राच्या बातमीदारास आपल्या माहितीचे उगमस्थान गुप्त ठेवण्याचा विशेषाधिकार असतो. न्यायाधीशांवर, त्यांनी जरी चुकीचा निर्णय दिला तरी, नुकसानभरपाईची फिर्याद होऊ शकत नाही. यांपैकी पहिला हा आपले कर्तव्य कार्यक्षमतेने पार पाडण्यास आवश्यक असलेला विशेषाधिकार आहे, तर दुसरा हा आपले सार्वजनिक कर्तव्य पार पाडत असता त्याच्या कृतीपासून सामान्यपणे जे उत्तरदायित्व निर्माण झाले असते त्यापासून मुक्त करणारा विशेषाधिकार होय. व्यकतीस वा संस्थेस अशा प्रकारचा विशेषाधिकार देण्याची पद्धती पुरातन काळापासून चालत आलेली आहे. आपापली नियोजित कार्ये नीटपणे पार पाडण्यासाठी अशा विशेषाधिकाराची आवश्यकता भासते. अशा प्रतिरक्षक किंवा प्राधान्य व्यवस्थेस विशेषाधिकार म्हणतात.
विशेषाधिकार शासकीय अधिकारी, न्यायाधीश, राष्ट्रपती, राज्यपाल, संस्थेच्या तसेच विधिमंडळाच्या दोन्ही सभागृहांचे सभासद इत्यादींना असतात. न्यायालयांना आपल्याविरुद्ध होणाऱ्या बदनामीविरुद्ध कारवाई करता येते. विशेषाधिकार म्हणजे केवळ निराळे अधिकार असणे असा होत नाही. उदा., केंद्र शासनाच्या सेवकांना महागाई भत्ता जास्त दराने मिळत असला, तर तो विशेषाधिकार नव्हे. एक लाख वीस हजारांवर उत्पन्न असणाऱ्यांना जास्त दराने प्राप्तिकर भरावा लागतो; कमी उत्पन्नाच्या लोकांना प्राप्तिकराचा दर कमी असतो; पण याला विशेषाधिकार म्हणत नाहीत. सुरक्षिततेच्या दृष्टीने राज्यपाल किंवा पंतप्रधान यांच्या नजीक कुणाला जाता येत नाही; पण याला अपवाद त्यांच्या संरक्षण व्यवस्थेतील सेवकांचा असतो. हा विशेषाधिकार होय. कारण असा विशेषाधिकार त्यांचे कर्तव्य बजावण्यास आवश्यक असतो. विशेषाधिकार आणि अधिकार यांममध्ये सूक्ष्म भेद आहे. अधिकार कुणालाही–सर्वांना असावे लागतात. उदा., भाषण व अभिव्यक्तीचे स्वातंत्र्य प्रत्येक नागरिकाला असते.
Answer:
अधिकाराच्या मान्यता व वापराची परंपरा अलग असलेल्या देशांमध्ये त्यांचा वापर अलगदोनदा ठरतो.
Explanation:
शेषाधिकार हा वस्तुच्या मालकीचे अधिकाराचा एक प्रकार आहे ज्यामध्ये तो वस्तु व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या उत्तरदायींच्या अधिकारांच्या अंतर्गत आतो. शेषाधिकार असलेल्या वस्तुच्या मालक त्याच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वस्तुचा अंतिम उपयोग करण्याचे अधिकार त्याच्या उत्तरदायींना देण्यात येते. उदाहरणार्थ, जेव्हा व्यक्ती स्वतःची जमीन विकत घेण्यासाठी अन्य व्यक्तीला देतो तेव्हा तो त्याच्या मृत्यूनंतर त्याच्या वस्तुच्या शेषाधिकारी झाला असतो.
राजकीय अधिकारींनी केलेल्या कार्यांच्या संबंधात झाला आहे. अर्थात, शेषाधिकार हा कोणत्याही व्यक्तीने किंवा संस्थेने त्यांच्या कार्यांचा स्वामित्व ठेवण्यासाठी या संबंधात अधिकृत संघटना वापर करणारा एक विशेष अधिकार असतो.
जरी शेषाधिकार हे विशेषतः राजकारणाशी संबंधित आहे, पण याचा वापर समाजव्यवस्थेच्या विविध क्षेत्रांमध्ये झाला जातो. उदाहरणार्थ, शिक्षण, स्वास्थ्य, आणि सार्वजनिक उद्योग यांच्या क्षेत्रातील सरकारचे अधिकार संदर्भात शेषाधिकार म्हणजे त्यांच्या कार्यांचा स्वामित्व.
शेषाधिकाराच्या अधिकृत संघटनांचे वापर कायदेशीर असते आणि ते विभिन्न देशांमध्ये भिन्न असतात. अधिकाराच्या मान्यता व वापराची परंपरा अलग असलेल्या देशांमध्ये त्यांचा वापर अलगदोनदा ठरतो.
To learn more about similar question visit:
https://brainly.in/question/11783961?referrer=searchResults
https://brainly.in/question/32353698?referrer=searchResults
#SPJ3