थिऑसॉफिकल सोसायटीचे मुख्य केंद्र कोठे स्थापन करण्यात आले ?
Answers
थिऑसॉफिकल सोसायटीची स्थापना १७ नोव्हेंबर १८७५ रोजी न्यूयॉर्क येथे झाली. विख्यात रशियन विदुषी हेलेना प्यिट्रॉव्हन्य ब्लॉव्हॅटस्की (१८३१–९१) आणि अमेरिकन लष्करी अधिकारी कर्नल हेन्री स्टील ऑलकट (१८३२–१९०७) हे या संस्थेचे संस्थापक. अमेरिकेत स्थापन झालेल्या या संस्थेचा प्रसार मात्र भारतात झाला. भारतातील आर्य समाजाचे संस्थापक स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी त्यांना भारतभेटीचे निमंत्रण दिल्यावरून ब्लॉव्हॅटस्की आणि ऑलकट १८७९ साली मुंबईस आले. मुंबईत झालेल्या त्यांच्या सत्कारसमारंभात ऑलकटने शिक्षणसुधारणा आणि संस्कृत विद्येचा पुनरुद्धार असा दुहेरी कार्यक्रम लोकांपुढे मांडला. त्याच वेळी भारतीय समाजाचे राष्ट्रीय पातळीवर संघटन करून ख्रिस्ती मिशनऱ्यांच्या प्रचाराला पायबंद घालण्याची निकडही त्यांनी स्पष्ट केली. पुढे १८८२ साली या संस्थेचे कार्यालय मद्रास प्रांतातील अड्यार येथे स्थापन झाले. १८९५ मध्ये सोसायटीच्या राष्ट्रीय शाखेचे कार्यालय वाराणसी येथे स्थापन करण्यात आले. ऑलकटच्या मृत्युनंतर सोसायटीचे अध्यक्षपद विख्यात थिऑसॉफिस्ट श्रीमती ॲनी बेझंट (१८४७–१९३३) यांच्याकडे आले आणि त्यांनी ते अखेरपर्यंत सांभाळले. बेझंट या जन्माने आयरिश असल्या तरी, त्या भारताला आपली मातृभूमी मानीत. तेजस्वी प्रज्ञा, प्रभावी वक्तृत्व आणि भारताच्या सर्वांगीण उद्धाराची तळमळ या गुणांमुळे भारतीय जनमानसावर त्यांचा विलक्षण प्रभाव पडला आणि त्यायोगे थिऑसॉफीच्या आंदोलनाचीही प्रगती साधली गेली. बेझंट यांच्यानंतर जॉर्ज अरुंडेल, सी. जिनराजदास, नीलकंठ श्रीराम, जे. बी. एस. कोट्स, राधा बर्नेर आदींनी या सोसायटीचे अध्यक्षपद भूषविले. तिमोथी बॉइड हे सोसायटीचे विद्यमान (२०१४) अध्यक्ष आहेत.
सोसायटीची प्रमुख तत्त्वे :
१. जात धर्म, वर्ण ह्यांसारखे भेद बाजूला ठेवून मानवजातीच्या बंधुत्वाचे एक केंद्रस्थान तयार करणे.
२. धर्म, तत्त्वज्ञान व भौतिक शास्त्रे ह्यांच्या तौलनिक