याच विक्रम बाहुंनी स्वतंत्रा राखायची खांद्यावरी या विसावे शांति उद्याचा जगाची
Answers
Answer:
सत्शील वागणे, अभंग लेखन, वारकरी संप्रदायाच्या जडणघडणीतील योगदान यामुळे जनाबाईंना संत म्हणून मान्यता मिळाली. ज्ञानेश्वरादी भावंडांच्या समाधीनंतर नामदेव तीर्थयात्रेसाठी उत्तर व दक्षिण भारतात गेलेले असताना त्यांनी वारकरी संप्रदायाची धुरा यशस्वीपणे सांभाळली.
Sant Janabai
परलोकीचे तारू। म्हणे माझा ज्ञानेश्वरु।, असे संत ज्ञानेश्वर माऊलींचे गुणगान करणाऱ्या वारकरी संप्रदायातील महत्त्वाची संत कवयित्री म्हणजे संत जनाबाई. आषाढ कृष्ण त्रयोदशी ही संत जनाबाईंची पुण्यतिथी. संत जनाबाई या संत कवयित्री म्हणून जनमानसात लोकप्रिय आहेत. जनाबाईचे अभंगात आर्त भावभक्ती, श्रीविठ्ठल महिमा, नाममाहात्म्य, पंढरीमाहात्म्य, संतगौरव, उपदेश असे विषय आलेले दिसतात. पुण्यतिथीनिमित्त संत जनाबाईंच्या चरित्राचा घेतलेला हा थोडक्यात आढावा...
संत जनाबाईंचा जन्मकाळ निश्चित नाही. त्यांच्या जन्मकाळाविषयी मतमतांतरे आढळतात. संत नामदेवांपेक्षा चार-सहा वर्षांनी त्या मोठ्या असाव्यात, असे एक मत आहे. संत चरित्रकार महिपती असे मानतात की, जनाई नामदेवांपेक्षा दोन-चार वर्षांनी लहान होत्या. संत जनाबाईंचा जन्म परभणी जिल्ह्यातील गंगाखेड येथे झाला. आई-वडिलांसोबत पंढरपूरात आलेली असताना स्वत:च आग्रहाने पंढरपुरात राहिल्या. आई-वडिलांच्या मृत्यूमुळे पोरकी होऊन पंढरपुरात श्रीविठ्ठल मंदिराच्या परिसरात राहू लागल्या. नामदेवाचे वडील दामाशेटी यांनी आपल्या घरी आश्रय दिला. त्यामुळे पुढे आयुष्यभर पडेल ते घरकाम करत दासी म्हणून त्या नामदेवांच्या कुटुंबात वावरल्या, असे सांगितले जाते.
भागवत धर्माची पताका देशभरात अभिमानाने उंचावणारे संत नामदेव
वारकरी संप्रदायात सक्रिय सहभाग
नामदेवांची आर्त विठ्ठलभक्ती, परमेश्वराच्या स्वरूपाचे ज्ञान व्हावे यासाठी त्यांनी केलेली धडपड, नामदेवाचे अभंगलेखन, सामूहिक भजन व कीर्तन याचे जनाबाईंना जवळून दर्शन घडले. नामदेवांना गुरू मानून त्यांनी वारकरी भक्तिचळवळीत सहभाग घेतला. नामदेव – ज्ञानदेवादी संतांच्या रचना भजनात म्हणता म्हणता तिला काव्यछंद सापडला. त्या स्वत:च अभंग रचू लागल्या. त्यांचे सत्शील वागणे, अभंग लेखन आणि वारकरी संप्रदायाच्या जडणघडणीतील योगदान यामुळे लवकरच त्यांना संत म्हणून मान्यता मिळाली. नामदेवांच्या कुटुंबातील अन्य तेरा सदस्यांपैकी कोणालाच संत संबोधले गेले नाही. परंतु, दासी असणाऱ्या जनाबाईंना तो सन्मान मिळाला.
ज्ञानेश्वरीचे प्रेरणास्रोत, वारकरी संप्रदायाचे आद्य प्रवर्तक निवृत्तिनाथ महाराज
संत जनाईंची साहित्यरचना
शासकीय नामदेवगाथेत जनाबाईंचे ३४० अभंग संकलित करण्यात आले आहेत. तसेच त्यांच्या नावावर हरिश्चंद्राख्यान, प्रल्हादचरित्र, कृष्णजन्म, बाळक्रीडा, थालीपाक, द्रौपदीस्वयंवर वगैरे स्फुट काव्यग्रंथही आढळतात. संत जनाबाईंची भावकविता भगवंताच्या प्रेमाने ओतप्रेत भरलेली आहे. पूर्ण निष्काम होऊन लौकिक, ऐहिक भावना विसरून त्या विठ्ठलाला शरण गेलेल्या आहेत. आत्मज्ञानाचा साक्षात्कार घडण्यापूर्वीच त्या निर्विकार झाल्या आहेत. संत जनाबाईंच्या जीवनातील अनंत अनुभूती त्यांनी त्यांच्या रचनांतून रेखाटल्या आहेत. संत नामदेवांवरील भक्ति-प्रेमभाव, संत ज्ञानदेवांविषयी असलेला उत्कट भाव, संत चोखोबांच्या भावसामर्थ्याचे अनुसरण, तसेच विठ्ठलाविषयीचा भक्तिभाव त्यांच्या काव्यात ओतप्रोत भरलेला दिसून येतो. वात्सल्य, कोमल ऋजुता, सहनशीलता, त्यागी वृत्ती, समर्पण वृत्ती, स्त्री विषयीच्या भावना संत जनाबाईंच्या काव्यात प्रकर्षाने दिसून येतात, असे म्हटले जाते.
मातृप्रेमाचे महन्मंगल स्तोत्र रचणारे थोर समाजसुधारक साने गुरुजी
वारकरी संप्रदाय आणि भागवत धर्माचा प्रसार
तत्कालीन संत ज्ञानदेव, संत नामदेव, संत सोपान, संत गोरा कुंभार, संत चोखा मेळा, संत सेना महाराज आदि सत्पुरुषांच्या जीवनाचा, सद्गुणांचा आढावा घेणारी पद्यरचना संत जनाबाईंनी केलेली आढळते. त्यांची भाषा सर्वसामान्य माणसांच्या हृदयाला जाऊन भिडते. ज्ञानेश्वरादी भावंडांच्या समाधीनंतर नामदेव तीर्थयात्रेसाठी उत्तर व दक्षिण भारतात गेलेले असताना त्यांनी वारकरी संप्रदायाची धुरा यशस्वीपणे सांभाळली. डोईचा पदर आला खांद्यावरी, भरल्या बाजारी जाईन मी, म्हणत त्यांनी आत्मविश्वासाने पंढरीत भक्तिमार्गाचा प्रसार करण्यास सुरुवात केली. स्त्री जन्म म्हणवुनी न व्हावे उदास, असे म्हणत त्यांनी अध्यात्मातील योग साधना आत्मसात केली. तसेच ज्ञानोत्तर भक्तीचा स्वीकार केला. त्यांची कविता भावकाव्य, चरित्र, आख्यान, उपदेश, भारूड, ओवी, पाळणा, आरती अशा अनेक काव्यप्रकारात आढळते. संत जनाबाईंनी श्री क्षेत्र पंढरपूर येथे महाद्वारी, आषाढ कृष्ण त्रयोदशी शके १२७२ (इ. स. १३५०) रोजी विठ्ठलचरणी समाधीस्त झाल्या.