मी केलेले श्रमदान , निबंध
Answers
अंत:करण की शुद्धि के लिए विभिन्न धर्मों विभिन्न शास्त्रों में अनेक प्रकार के उपाय बताए गए हैं । अंत:करण की शुद्धि मनुष्य के भीतर दया सौंदर्य और सहानुभूति जैसी अनेक दुर्लभ भावनाओं को भर देता है ।
अंत:करण को विशुद्ध करने के लिए अनेक सात्विक मार्ग बताए गए हैं वहीं एक मार्ग श्रमदान भी है ।
श्रमदान अपने आप में एक श्रेष्ठ मार्ग है इससे हमारा मानसिक एवं शारीरिक विकास नियमित रूप से हो जाता है । श्रमदान एक तरफ विश्व-बंधुत्व की भावना को प्रज्ज्वलित करता है तो दूसरी तरफ हमारे जीवन में ज्ञान का सच्चा प्रकाश भे फैलाता है ।
भारत की अनेक महत्वपूर्ण परंपराओं में से श्रमदान भी एक परंपरा है । प्राचीन भारत में इसका अपना एक अलग अस्तित्व था । मनुष्य के मन में एक-दूसरे के प्रति सहानुभूति और सच्ची संवेदना थी । श्रमदान का सीधा-सा अर्थ स्वार्थ-रहित होकर जनकल्याण के कार्यों में लग जाना है ।
श्रमदान में राष्ट्रहित की भावनाओं के साथ-साथ सामाजिक और विश्व-कल्याण की भावनाओं का भी समावेश होता है । यह श्रमदान ही है जो किसी भी देश की आर्थिक स्थिति को तो सुधारता है साथ में राष्ट्र को पूर्ण शक्तिशाली बनाने में भी सहयोग देता है । श्रमदान अपने-आप में एक पूरे आंदोलन का नाम है ।
जिसका उद्देश्य जनता में निस्वार्थ भाव से रचनात्मक कार्यों के प्रति रुचि पैदा करना है । जिससे लोगों के बीच आपर्सो सहयोग की भावना उपज सके । भारत जिसे ग्रामों का देश कहते हैं में अब तक ग्रामों की दशा बहुत अच्छी नहीं है किंतु सरकार द्वारा निर्मित पंचवर्षीय योजनाओं में ग्राम-सुधार योजना का अपना एक विशेष महत्व है ।
आज के समय में श्रमदान का सबसे निकटतम संबंध ग्राम-सुधार योजनाओं से है । ग्राम-सुधार योजनाओं को सफल बनाना ही श्रमदान का मुख्य लक्ष्य है । ग्राम सुधार योजनाओं के तहत ग्रामों की उन्नति को ध्यान में रखते हुए अनेक उपाय किए जा सकते हैं और एक बड़े स्तर पर तो ये उपाय लागू भी हो गए हैं ।
Answer:
समाजसेवेच्या तासाला गुरुजींनी सांगितले, आपण प्रत्येकजण समाजाचे ऋण लागतो आणि ते ऋण आपण कोणत्या ना कोणत्या रूपाने फेडलेच पाहिजे." बालवीर संघटनेने आम्हांला शिकवले की, प्रत्येक बालवीराने रोज काहीतरी सत्कृत्य केलेच पाहिजे. आमच्या अभ्यासक्रमात 'समाजसेवा' हा विषयही नेमलेला आहेच. तेव्हापासून सतत माझ्या मनात येई की, आपण याबाबत काय करू शकतो? माझ्या इच्छेनुसार तशी संधी चालून आली. आमच्या शहरापासून जवळच आदिवासींचा एक पाडा आहे. एका सामाजिक संस्थेने त्या वस्तीत एक शाळा चालवली आहे. या शाळेची इमारत बांधली जात आहे. विशेष गोष्ट म्हणजे शहरातील काही सेवाभाव मि लोक ठरवून त्या वस्तीत जातात आणि बांधकामाच्या कामात मदत करतात. आमच्य गुरुजींनीही दोन दिवसांच्या कामाची जबाबदारी स्वीकारली. राज्य परिवहन महामंडळाच्य दोन बसेसमधून आम्ही शंभर विदयार्थी व सहा शिक्षक तेथे गेलो. त्या इमारतीचे बांधकाम एका निष्णात स्थापत्यविशारदाच्या मार्गदर्शनाखाली चालू होते. .
आम्ही त्या वस्तीवर पोहोचलो, तेव्हा सकाळचे नऊ वाजले होते. लगेच कामाची वाटणी करण्यात आली. त्यानुसार आमचे गट पाडण्यात आले. आम्हांला काम शिकवण्यासाठी सहा गवंडीही होते. आम्ही विटा घमेल्यांत भरून त्यांना नेऊन देत होतो. विटा निवडणे, त्या भिजवणे, त्या घमेल्यांत भरणे, कामाच्या जागेवर नेऊन देणे, रिकामी घमेली परत आणणे ही कामे काही गटांकडे होती, तर काही जण रेती, सिमेंट यांचे मिश्रण करून त्या कारागिरांना देत होते.
मात्र आम्हांला शारीरिक श्रमाचे काम करण्याची सवय नसल्याने लवकरच आम्ही थकून गेलो. काहीजणांच्या हातून घमेली पडली, कुणाला लागलेही; पण आता माघार घ्यायची नाही, श्रम करायचेच या निर्धाराने सर्व विदयार्थी काम करत होते. कुणीतरी गाणी म्हणायला सुरुवात केली आणि मग काम झपाट्याने होऊ लागले. त या गवंडी कामगारांचे भिंत बांधण्याचे, ओळंबा लावण्याचे काम आम्ही करून पाहिले. पण ते कुठले जमायला? 'जेनु काम तेनु थाय, बिजा करे सो गोता खाय' असे म्हणतात ते उगाच नाही!
अंगमेहनतीचे काम केल्यामुळे सपाटून भूक लागली. झुणका-भाकरीचा मस्त बेत होता. त्यावर आम्ही ताव मारला. रात्री शेकोटीभोवती बसलो असताना आदिवासी मुलांनी त्यांची गाणी गाऊन दाखवली. दोन दिवस केव्हा संपले ते कळलेच नाही. परतताना गुरुजी म्हणाले, “मुलांनो, तुम्ही आज श्रमदान केलेत, समयदान केलेत. हीच सवय नेहमी ठेवा म्हणजे तुम्ही देशाचे उत्तम नागरिक व्हाल." गुरुजींचा उपदेश मनात घोळवतच आम्ही परतीच्या प्रवासाला लागलो.