मी नदी बोलते मराठी निबंध ते ही लिखाणात
Answers
Explanation:
त्या धरणावर ज्या-ज्या वेळी गेलो त्या-त्या वेळी न चुकता मी तो उंचवटा गाठायचो. धरणाची भिंत जिथं सुरू होते, तिथंच तो होता. तिथं थांबलं की नदी अशी सामोरी यायची. तिथून तिचं दर्शन घेण्याची उर्मी मला कधीही आवरता आली नव्हती. जितक्या वेळेस इथं आलो त्या प्रत्येक वेळी ही इच्छा मी हट्टानं पूर्ण करून घ्यायचो. याहीवेळी अपवाद होणार नव्हता. मला जायचं होतं पुढं गावांमध्ये. तरीही वाट थोडी वाकडी करून मी तिथं गेलोच.
असं म्हणतात की, तिच्या केवळ दर्शनानंच पापक्षालन होते. मी त्यावरून गंमतही करायचो. वर्षाकाठी एक-दोनदा इथं येऊन तिचं दर्शन घ्यावं म्हणजे पापक्षालन होईल आणि आपण पुन्हा नवी पापं करण्यास सज्ज होऊ, असं म्हणायचो. `बदमाष आहेस,' असा एका मित्राचा रागही त्यावरून मी झेलला होता. ती नदी काहीतरी करायची हे नक्की. कारण इथं येऊन गेलं की मी ताजातवाना व्हायचो. उत्साह यायचा नवं काही करायला.
पहिल्याच भेटीत या नदीशी काही नातं जुळल्यासारखं झालं होतं. असं वाटायचं की तिच्याशी आपल्याला बोलता येतं. ती आपल्याला तिची कहाणी सांगते. कहाणी मी वाचलेली असायची. इथं नदीपाशी आलो की ते शब्द मनात जागे व्हायचे आणि नदीच्या रुपानं, तिच्या प्रवाहाच्या खळखळाटातून माझ्याशी बोलू लागायचे. तिची वळणं मला त्या कहाण्यांतील तिच्या जीवनप्रवासातील चढ-उतारांची याद द्यायची.
तिची सगळी वळणं दोनी बाजूना असणाऱ्या पहाडांमुळं होती. पहाड फोडूनच ती बाहेर पडते, असं म्हंटलं जायचं. धरणाच्या बाजूनं प्रवास सुरू करून मागं जाऊ लागलो की ते किती खरं आहे हे पटायचं. डाव्या बाजूचा पहाड उंचीनं कमी होता तर उजव्या बाजूचा तसा थोडा मोठा.
मागच्या दिशेनं प्रवास सुरू झाला की डोळ्यांपुढं एक प्रतिमा नेहमी उभी रहायची. विवाहाच्या प्रसंगी मामा आणि वडील किंवा भाऊ यांच्या मधून अधोमुखानं येणारी वधू! हे दोन्ही पहाड त्याच भूमिकेत असावेत असं वाटायचं. नदीही तशी अधोमुखच वाटायची; फक्त त्या वधूच्या चालीत असणारा संथपणा मात्र इथं नसायचा. एवितेवी ती नदी तिच्या जीवनसाथीला, म्हणजेच सागराला, भेटण्यासाठीच असोसून निघालेली एक कहाणी होतीच. तिची त्यासाठी तिच्या बहिणीशीच स्पर्धा होती, असंही ती कहाणी सांगायची. त्यामुळं तिचं चालणं नसायचं तर धावणंच असायचं. त्या कहाणीत त्या पहाडांना तशी काही भूमिका नव्हती; पण इथं मात्र ते वधूला घेऊन येणाऱ्या मामा आणि वडील किंवा भावासारखे भासायचे.
धरणाच्या आणखी थोडं पुढं गेलो की नदीनं डावीकडं घेतलेलं एक बाकदार वळण होतं. ते घेतलं की पुढं उजवीकडं डोंगरातून टुमदार घरं डोकं वर काढायची. एकाद्या लहान मुलाला `भुक' करण्यासाठी आपण दरवाजामागून जितकं डोकं बाहेर काढू तेवढीच. पुढं गेलं की ती मोठी होत जायची आणि डोळ्यांसमोर गाव उभा राहायचा. घरं, शेतं दिसायची. क्वचित आपण नशीबवान असलो तर ढोल वाजवत, पावे फुंकत फेर धरून सुरू असलेला निसर्गाच्या मुलांचा मन गुंगवून टाकणारा नाचही दिसायचा. ती गावं आणि ते जीवन म्हणजे त्या पहाडांची आभूषणंच. अगदी विवाहाप्रसंगी जशी गळ्यांत साखळी असते, बोटात अंगठ्या असतात तशीच.
प्रवाहात मधूनच महाकाय कातळ डोकं वर काढून बसलेले असायचे. त्यांचं एक असायचं. नेहमीच. `या, बसा' हे आमंत्रण! त्यामुळं आपण केंव्हाही त्यांच्या अंगावर स्थानापन्न होऊ शकायचो. एकाद्या नातवानं लाडात येत आजोबांच्या पोटावर बसावं तसं. बसूनच आपला त्यांच्याशीही संवाद व्हायचा. तेही सांगायचे मग तिची कहाणी. बसल्याबसल्याच आपण एकादा खडा तिच्या पात्रात फेकला की मग जी आवर्तनं सुरू व्हायची ती लांबपर्यंत जाताना आपलं लक्ष वेधून घ्यायची. सूर्यही मावळताना तिच्या पात्रात आपलं प्रतिबिंब टाकून जायचा. त्याच्याकडं थेट पाहण्यापेक्षा ते प्रतिबिंबच पाहाण्यासारखं असायचं. `प्रत्यक्षाहून प्रतिमा उत्कट'ची ती वेगळीच अनुभूती असायची.
नदीचा उगमापासून इथंपर्यंतचा प्रवास हजार-एक मैलांचा तरी असावा. अशा प्रवासानंतर येणारा थकवा तिच्या हालचालीत कुठंही दिसायचा नाही. वेग तोच, आवेगही तोच. पण या थकव्यानं चेहऱ्यावर एक संयत भाव आणलेला असतो. तो इथं दिसायचा तो तिच्या पात्राच्या आटोपशीरपणात. पात्र होतं आटोपशीर, पण त्याची खोली वरूनही जाणवायची. ती खोली म्हणजेच तिची प्रगल्भता असावी. प्रगल्भ माणसं जशी पहिल्याच दर्शनात तुमच्या मनत एक कायमचा ठसा उमटवून जातात, तशी ती नदीही ठसा उमटवून जायची.
पहिल्या दर्शनानं निर्माण केलेल्या तिच्या या प्रतिमा नंतर मात्र टिकल्या नाहित.
धरण पूर्णत्वाकडं चाललं होतं. मागं नदीचा मूळ प्रवाह आता कोणालाही समजणार नव्हता. कारण साठलेल्या पाण्यालाच इतका फुगवटा आला होता की, नदीचं मूळ पात्र जितकं होतं त्याच्या दहा पट तरी त्या फुगवट्याची रुंदी झाली होती.
!