२. प्राणिजात माणसाळविण्याच्या पायऱ्या कोणत्या?
Answers
Answer:
प्राण्यांचे सामाजिक जीवन बहुतांशी त्यांच्या संदेशवहन पद्धतीवर अवलंबून आहे. या जीवनात संदेश देणारा व संदेश घेणारा, तसेच संदेशाचे संकेत व त्यावरील प्रतिसाद यांस विशेष महत्त्व आहे. हे संकेत अंगस्थिती, चेहऱ्यावरचे हावभाव, निरनिराळे ध्वनी किंवा शरीराचा स्पर्श या प्रकारांनी दिले जातात. संदेशवहनाचे तीन भाग पडतात. (१) संकेत : याचा अभ्यास शास्त्रीय दृष्ट्या करता येतो; जसे ध्वनीच्या संकेतात त्याची कंप्रता (एका सेकंदात होणाऱ्या कंपनांची संख्या), परमप्रसर (स्थिर स्थितीपासून कंपनात होणारा कमाल बदल) व समयनियंत्रण ठरविता येते; (२) संकेताचा अर्थ आणि (३) संकेताचे महत्त्व : यात ज्या प्राण्यास संकेत दिला जातो त्याचा त्या संकेताला काय प्रतिसाद मिळतो, हे पाहणे आवश्यक असते. [⟶ प्राण्यांमधील संदेशवहन].
काही विशिष्ट संकेताने वा परिस्थितीने पुष्कळ प्राणी समूहाने राहताना दिसतात; पण ते सामाजिक जीवन नव्हे. परिस्थिती निवळल्यावर हे समूहही नाहीसे होतात व घटक प्राणी वेगवेगळे हिंडू लागतात. याउलट सामाजिक जीवन कंठणारे प्राणी भिन्नभिन्न परिस्थितीतही एकमेकांशी संबंध ठेवून राहतात व आपले समूह कायम ठेवतात.
काही प्राण्यांच्या जीवनात निरनिराळ्या परिस्थितींत तोच प्राणी निरनिराळे सामाजिक जीवन जगतो. उदा., अमेरिकन रॉबिन हा पक्षी शरद ऋतूत स्थलांतर करण्याच्या वेळी मोठ्या थव्यात राहतो. या थव्यात पुष्कळ नर आणि माद्या असतात. हे सर्व पक्षी एकमेकांशी खेळीमेळीने वागतात; पण स्थलांतरानंतर वसंत ऋतूत हे नर एकमेकांशी भांडतात व आपल्या स्वतःपुरते क्षेत्र निवडून त्यात मादीबरोबर राहून प्रजोत्पादन करतात.
प्राण्यांच्या सामाजिक जीवनात अंतराजातीय व अंतर्जातीय सहजीवनही असू शकते. अंतराजातीय जीवनात जर एका जातीचे दुसऱ्या जातीवर काही दडपण नसेल, तर त्यांच्या सहजीवनावर काही परिणाम होत नाही; पण जर दोन जातींत संघर्ष असेल, तर जीवनकलह निर्माण होतो. दोन भिन्न जातींचे संबंध सहजीवी, सहभोजी, परस्परावलंबी, परस्परवर्ज्यी किंवा जीवोपजीवी असू शकतात [⟶ जीवोपजीवन; सहजीवन]. काही काही वेळा हे संबंध जटिलही (गुंतागुंतीचेही) असतात. उदा., काही लहान मासे मोठ्या माशांच्या शरीरावर राहून त्यांच्या अंगावरील परजीवी जंतूंचा नाश करतात. या लहान माशांच्या अंगावरील रंगामुळे मोठ्या माशांना त्यांची ओळख पटते व ते या लहान माशांना आपल्या शरीरावर राहू देतात.
प्राण्यांचे निरनिराळ्या जातींचे परिस्थितिवैज्ञानिक समूह [⟶ परिस्थितीविज्ञान] सामाजिक जीवनात एकमेकांवर अवलंबून असतात. प्रत्येक समूहाची वाढ होण्यास त्या समूहाची इष्टतम संख्या असणे आवश्यक असते व ही इष्टतम संख्या निरनिराळ्या जातींच्या परस्पर संबंधावर अवलंबून असते. एकत्र राहणाऱ्या निरनिराळ्या जाती आपली संख्या अशा रीतीने नियंत्रित करतात की, ज्यामुळे परस्परांवर त्याचा प्रतिकूल परिणाम होणार नाही.
काही जातींत आपल्या पुढील पिढीस उपयोगी होतील अशी कार्ये करण्याकडेही कल असतो. उदा., उंदीर आपल्या हयातीत आपल्या बिळाचा एवढा विस्तार करतो की, पुढील पिढीतील उंदारांस विनासायास राहण्यास तयार बिळे मिळतात.
Explanation: