Question

पुस्तक आणि माणूस संवाद लेखन मराठी

plz help me guys​

Answer 1

लेखक आणि माणूस

संपादक

अवचटांच्या फक्त ‘माणसं!’नंच नाही तर इतरही पुस्तकांनी गरीब, शोषित समाजाकडे बघण्याची एक वेगळी दृष्टी दिली. त्यानंतर त्यांनी वेश्या, देवदासी, यंत्रमाग कामगार, थिएटरमधले डोअरकीपर्स, हळदीच्या पेवात उतरून धोकादायक काम करणारे कामगार... अशा बऱ्याच विषयांवर लिहिलं. काही काही प्रश्नांचा सांगोपांग अभ्यास करून ‘प्रश्न आणि प्रश्न’ हे पुस्तक लिहिलं. याच पद्धतीने त्यांनी दलित अत्त्याचाराबाबत ‘कोंडमारा’ हे पुस्तक लिहिले. त्यांच्या ‘धार्मिक’ आणि ‘संभ्रम’ या पुस्तकांतील लेखांनी महाराष्ट्रातल्या बुवाबाजीचा बुरखा फाडला. अनेक स्त्री-पुरुषांना फसवणाऱ्या व त्यांचं शोषण करणाऱ्या अंधश्रद्धांविरुद्ध लढा पुकारला गेला. अवचटांच्या या लेखनापासून प्रेरणा घेऊन पुढच्या दोन पिढ्यांतले किती तरी पत्रकार या पद्धतीचे रिपोर्टाज लिहू लागले. अवचटांचा जाणवण्याजोगा ठसा या साऱ्या लेखक- पत्रकारांवर आहे.

1944 ला पुणे जिल्ह्यातील ओतुर या खेड्यात जन्मलेल्या अनिल अवचट यांनी 1970 च्या दशकात लेखनाला सुरुवात केली, आणि ऐन तारुण्यात (वयाच्या पंचविशीच्या आत) साधना साप्ताहिकाचं कार्यकारी संपादकपदही भूषवलं. त्या काळात त्यांनी 1972च्या दुष्काळावर काढलेला साधनेचा विशेषांक, त्यातील भेदक उपहास, ब्लॅक ह्यूमर आजही अनेक वाचकांच्या लक्षात आहे. ‘युक्रांद’च्या चळवळीची पार्श्वभूमी त्यांना सामाजिक विषयांवर लेखन करण्यासाठी उपयोगी पडली. समाजातील उपेक्षित, दलित, सर्वहारा यांच्याविषयी असणारा अपरंपार जिव्हाळा, कळकळ व प्रेम आणि त्यांच्या जोडीला असणारा भेदक व धारदार विनोद हे त्यांच्या सुरुवातीच्या लेखनाचं वैशिष्ट्य मानता येईल. त्यातून वाचकांना अस्वस्थ करणाऱ्या लेखनाची सुरुवात झाली.

सुरुवातीच्या ‘छेद’, ‘वेध’ या लेखमालांमधून अवचट इथल्या शोषित जनतेचे प्रतिनिधी बनून समाजातल्या दोषांवर अचूक बोट ठेवतात. ‘पूर्णिया’ या पुस्तकात तरुण आणि संवेदनाक्षम अवचट दरिद्री बिहारची सैर घडवतात. साहित्य म्हणजे ‘मध्यमवर्गीयांनी मध्यमवर्गीय लोकांच्यासाठी लिहिलेला काही तरी ललित लोलुत मजकूर’ असा जो समज पूर्वी होता, तो अवचटांनी साफ पुसून काढला, आणि साहित्याचा सांधा जनसामान्याच्या जीवनाशी जोडण्याचा मनापासून प्रयत्न केला. ज्या माणसांबद्दल ते लिहीत होते, ती माणसं कोण होती? तर आपल्याच आजूबाजूला दिसणारी आणि आपापलं जिणं जगणारी सामान्य माणसं होती. पण त्यांची ‘माणूस’ म्हणून दखल घ्यायची असते, हेच कुणाच्या गावी नव्हते. त्यांच्याकडे पाहण्यासाठी ‘सहवेदने’ची नजर अवचटांनी मध्यमवर्गीय वाचकांना दिली.

ते अगदी साध्या, सोप्या शैलीत वाचकांचं लक्ष समाजातल्या या उपेक्षित घटकांकडे वेधत होते. आपण ‘ललित साहित्य लिहितो आहोत’ असा त्यांचा अजिबात दावा नव्हता. आपण लिहितो ते ‘रिपोर्टाज’ आहेत आणि ते लिहीत राहणं ही काळाची गरज आहे, याचं पुरेपूर भान त्यांना होतं. आणि एक ‘मिशन’ म्हणूनच ते लिहीत होते. मात्र आपण समाजशास्त्रीय काहीतरी लेखन करतो आहोत, असा त्यांचा बिलकुल समज नव्हता. त्यांनी लिहिलेल्या ‘माणसं!’ या पुस्तकाच्या आजवर अनेक आवृत्त्या निघालेल्या आहेत. ‘मौजे’च्या दिवाळी अंकांतून लिहिलेले हे लेख आहेत. त्यात दुष्काळात गाव सोडून शहरांत आलेले आणि जगणारे लोक आहेत. त्यांच्या आयुष्याची फरफट अवचट आपल्यापर्यंत पोचवतात.