Question

विचार पेक्षा कृति श्रेष्ठ essay in Marathi

Answer 1

Answer:

१८ जुलैच्या साधनेत श्री नानासाहेब गोरे यांचा ‘निसर्ग आणि मानव’ हा लेख प्रसिद्ध झाला आहे. त्या लेखाच्या उत्तरार्धात नानासाहेबांनी गांधीवादी पर्यावरणवाद्यांवर परखड टीका केली आहे. तिला श्री वसंत पळशीकरांनी २९ ऑगस्टच्या साधनेत उत्तर दिले आहे. त्या उत्तरावरील ही प्रतिक्रिया.

ज्याला आपण निसर्ग म्हणतो तो प्रथमतः भौतिक, निर्जीव पदार्थांचा आणि शक्तींचा, आणि नंतर वनस्पती आणि प्राणी यांचा, त्यांच्या जीवनव्यवहारांचा बनलेला आहे. यांपैकी भौतिक निसर्ग हा पूर्णतः अचेतन, निर्जीव अशा शक्तींचा आणि त्यांच्या घडामोडींचा वनलेला आहे; परंतु निसर्गाचा जो भाग वनस्पती आणि प्राणी यांचा बनलेला आहे त्यात जीव, संज्ञा, हेतुपुरस्पर कृती या गोष्टी आढळून येतात. वनस्पती आणि प्राणी यांचे जीवन पूर्णपणे सहजप्रवृत्तीनी (instinct) बद्ध असते. वनस्पतींचे जीवन तर फारच मर्यादित असते; परंतु प्राण्यांमध्येही त्यांची बुद्धी अतिशय प्रांरभिक स्वरूपाची असल्यामुळे त्यांच्यात सहजप्रवृत्तीहून भिन्न, नवीन प्रकारच्या कृती घडत नाहीत. प्राणिजीवनात जे बदल घडून येतात त्यात कर्तृत्व प्राण्यांचे नसते. आपले सहजप्रवृत्तिवद्ध जीवन जगत असताना ज्यांना आपण उत्क्रांती म्हणतो ते वदल त्यांना नकळत घडत असतात.

प्राण्यांच्या प्रत्येक पिढीतील व्यक्तींची एक प्रकारची चाळण चालू असते. जणू निसर्ग त्या व्यक्तींपैकी काहींची निवड करून बाकीच्यांना मृत्युमुखात लोटत असतो. वस्तुतः निसर्ग हे घडवून आणतो असे म्हणणे आलंकारिक आहे. निसर्ग नावाची कोणी चेतनायुक्त व्यक्ती नाही की जी हेतुपुरस्पर बदल घडवून आणते. हेतुपुरस्पर कृती घडते ती फक्त व्यक्तीत; कारण जाति नावाची गोष्ट व्यक्तींच्या बाहेर नसतेच. बंधनात अडकलेला प्राणी सुटण्याकरिता धडपड करतो, किंवा भुकेला प्राणी भक्ष्याचा शोध घेत इतस्ततः भटकतो हे हेतुपूर्ण व्यापार आहेत असे मानायचे झाल्यास निम्न कोटीच्या प्राण्यातही सहेतुक कृती घडतात असे म्हणावे लागेल. प्राण्यांच्या या सर्व कृती सहजप्रवृत्तींनी स्फुरविलेल्या असतात. ह्या सहजप्रवृत्ती प्रामुख्याने दोन आहेत. अन्न मिळवून आत्मरक्षण करणे आणि कामपूर्ती करून वंशरक्षण करणे. या दोन प्रवृत्तींनी प्रेरित होऊन प्राणी क्रिया करीत असताना नैसर्गिक निवड (natural selection) आणि क्षमतमांचा टिकाव (survival of the fittest) या प्रकिया घडून येतात. या प्रक्रिया त्या प्राण्यांच्या हेतूचा भाग नसतात; त्या त्यांना नकळत घडत असतात. ही नैसर्गिक निवडीची प्रक्रिया शेकडो-हजारो पिढ्या सदैव चालू असते. प्राण्यांच्या कोणत्याही पिढीतील व्यक्ती जरी बर्या्च परस्परांसारख्या असल्या तरी व्यक्तीव्यक्तीत फरकही असतात. हे फरक जीवनार्थ कराव्या लागणार्‍या झगड्यात एकतर उपकारक असतील, किंवा अपकारक असतील, किंवा ते तटस्थ म्हणजे उपकारकही नाहीत आणि अपकारकही नाहीत असे असतील. त्यामुळे ज्यांचे फरक (उदा. पलायनाचा वेग) जीवनसंघर्षात टिकण्यास अनुकूल असतील ती अपत्ये प्रौढ होईपर्यंत जगतात, आणि अपत्यांना जन्मही देतात. परंतु ज्यांचे फरक अपकारक असतील ते त्यांना जगण्यास प्रतिकूल असल्यामुळे त्यांचे क्रमाने निर्मुलन होत जाते. अशा तर्हेाने घडून येणारे सूक्ष्म बदल पिढ्यानपिढ्या साचत जाऊन कालांतराने एक नवीन जीवजाती अस्तित्वात येते. ही उत्क्रांतिप्रक्रिया, उत्क्रांति म्हणजे कोणीतरी बुद्ध्या करीत असलेली कृती नव्हे. असंख्य व्यक्तींच्या प्रत्येकीच्या चिमुकल्या जीवनार्थ संघर्षातून घडून येणारी अहेतुक, अनुद्दिष्ट, त्यांना अज्ञात प्रक्रिया आहे.

कोणत्याही पिढीतील जगण्याकरिता धडपडणार्‍या व्यक्तींना सतत स्पर्धेला तोंड द्यावे लागते; आणि या स्पर्धेत जे टिकून राहतात ते अर्थातच त्या त्या परिस्थितीत टिकून राहण्यास सर्वांत समर्थ असतात. उदा. थंड प्रदेशात ज्यांना केसाचे नैसर्गिक आवरण आहे असेच प्राणी टिकून राहतात, आणि पाण्यात विरघळलेला प्राणवायू जे मिळवू शकतात असे प्राणीच पाण्यात राहू शकतात. परिस्थिती आणि तिच्यात राहणार्‍या व्यक्ती यांच्यात आढळून येणार्‍या या अनुरूपतेत काही लोकांना अज्ञात शक्तीचा हात दिसतो. पण येथे क्षमतमांचा टिकाव याखेरीज कसलेही तत्त्व नसते. जे पाण्यात श्वासोच्छ्वास करू शकतील असेच प्राणी पाण्यात टिकून राहतात, अन्य नाहीसे होतात. जे थंड प्रदेशात थंडीपुढे टिकाव धरू शकतात, तेच म्हणजे केसाळ प्राणीच फक्त त्या प्रदेशात टिकून राहतात, अन्य नाहीसे होतात. कोणत्याही काळी निसर्गात परिस्थिती आणि तिच्यात राहणारे प्राणी यांचे थोडेबहुत सामंजस्य किंवा आनुरूप्य दिसते त्याचे कारण हे आहे.

जीवन अस्तित्वात राहण्याकरिता विशिष्ट हवामान लागते. ते समशीतोष्ण, म्हणजे ज्यात पदार्थ द्रव रूपात राहू शकतील असे असावे लागते. तसेच आपल्याला ज्ञात असलेल्या प्राण्यांना प्राणवायूची आवश्यकता असते. म्हणून जोपर्यंत पृथ्वीवर अशी। परिस्थिती नव्हती तोपर्यंत येथे जीवोत्पत्ती अशक्य होती. ती कालांतराने शक्य झाली त्यावेळी पृथ्वीचा पृष्ठभाग पुरेसा थंड झाला होता. आणि तिच्या दैनंदिन गतीमुळे तिला उष्णता आणि थंडी दोन्ही आलटून पालटून मिळत होत्या. जेव्हा दिवसाचे तापमान १२०० फारेनहाइटच्या वर आणि रात्रीचे उष्णतामान ३२° फा. च्या खाली फारसे जाईनासे झाले, तेव्हा येथे जीवोत्पत्ती झाली. प्रथम वनस्पतीसृष्टी उद्भवली, आणि त्याद्वारे पृथ्वीवर प्राणवायूचा थर तयार झाल्यावर प्राणिसृष्टी निर्माण झाली. परंतु यात कोठेही कोणा चेतन शक्तीची हेतुपुरस्पर कृती दिसत नाही. पृथ्वीच्या उत्पत्तीची भरतीची उपपत्ती (tidal theory) खरी असेल तर अब्जावधि वर्षांपूर्वी पृथ्वी सूर्यापासून फुटून निघाली. अब्जावधि वर्षे तिला थंड होण्यास लागली. जीवोत्पत्ती व्हावी या हेतूने हे जग कोणी बुद्धिमान शक्तीने निर्माण केलेले असते तर जीवोत्पत्तीला इतकी वर्षे खासच लागली नसती.

Explanation:

HOPE THIS HELPS YOU...