ववश्व र्में आलोक फै लने से यह हुआ 10th hindi lesson giridhar nagar
Answers
Answer:
रील दिनमान व रात्रमानाचा कालावधी नेहमी
का बदलतो?
Ø जगाच्या नकाशात प्रत्येकी १° अंतराने काढलेली
रेखावृत्तांची एकूण संख्या किती असते?
Ø सूर्याचे पूर्वेकडून पश्चिमेकडे जाताना दिसणे हा
कशाचा परिणाम आहे?
Ø पृथ्वीच्या परिवलनाची दिशा सांगा.
Ø पृथ्वीच्या परिवलनादरम्यान दररोज किती रेखावृत्ते
सूर्यासमोरून जातात?
Ø कोणत्या रेखावृत्तावर वार बदलतो?
Ø पूर्वीच्या काळी कालमापन कसे केले जात असावे?
Ø सध्याच्या काळात कालमापनासाठी कोणती साधने
वापरतात?
आपण सकाळी लवकर उठून दात घासतो, अंघोळ
करतो. न्याहारी करून शाळेला जातो. वर्गात अध्ययन
करतो. घरी परत येतो. संध्याकाळी खेळण्यासाठी मैदानावर
जातो. रात्री जेवण करतो आणि दात घासून झोपी जातो.
दिवसभरात आपण अशा विविध कृती करत असतो.
आपल्या दिनचर्येचा विचार करता प्रत्येक कृतीची वेळ
ठरविण्याची गरज असते.
प्राचीन काळी कालमापन करण्यासाठी लोक विविध
नैसर्गिक घटनांची तसेच साधनांची मदत घेत असत. निरीक्षण
व अनुभव यांच्या आधारे ते दिवसाचे पुढील प्रकारे विभाग
करत असत. सूर्याेदयापासून सूर्यास्तापर्यंतचा कालावधी
म्हणजे दिनमान , तर सूर्यास्तापासून सूर्योदयापर्यंतचा
कालावधी म्हणजे रात्रमान. एका सूर्योदयापासून दुसऱ्या
सूर्योदयापर्यंतचा कालावधी म्हणजे एक संपूर्ण दिवस होय.
पूर्वी नैसर्गिक घटनांच्या संदर्भाने तसेच घटिकापात्र, वाळूचे
घड्याळ, इत्यादी साधने वापरून वेळ सांगितली जात असे.
पृथ्वीचे परिवलन होण्यासाठी २४ तास म्हणजे एक
दिवसाचा कालावधी लागतो. सूर्योदय ज्या बाजूस होतो
ती आपण पूर्व दिशा मानतो. या अनुषंगाने विचार करता
पृथ्वी स्वत:भोवती पश्चिमेकडून पूर्वेकडे फिरते. पृथ्वीच्या
परिवलनाचे परिणाम म्हणून आपण सूर्योदय, मध्यान्ह,
सूर्यास्त, मध्यरात्र अनुभवत असतो. परिवलनादरम्यान
पश्चिमेकडील रेखावृत्ते क्रमाक्रमाने सूर्यासमोर येतात
तर पूर्वेकडील रेखावृत्ते क्रमाक्रमाने अंधारात जातात. जे
रेखावृत्त सूर्यप्रकाशात येत असते तेथे सूर्योदय होत असतो.
याउलट जे रेखावृत्त अंधारात जात असते त्या रेखावृत्तावर
सूर्यास्त होत असतो.
एखाद्या बसमधून प्रवास करताना खिडकीतून बाहेर
पाहिल्यास आपणांस झाडे, विजेचे खांब, इमारती, इत्यादी
आपल्या विरुद्ध दिशेने सरकत असल्याचे जाणवते.
वास्तविक त्या बाबी स्थिर असतात आणि आपली बस
पुढे जात असते. अशाच प्रकारे पृथ्वीच्या स्वत:भोवती
फिरण्यामुळे सूर्याचे स्थान पूर्वेकडून पश्चिमेकडे बदलल्याचे
आपण दररोज अनुभवतो.
करून पहा.
स्वच्छ सूर्यप्रकाश असणाऱ्या दिवशी खो-खोच्या
मैदानावर जाऊन पुढील कृती करा. त्यासाठी खालील मुद्दे
वापरा.
ü खो-खोच्या मैदानावरील रोवलेल्या खांबांपैकी दिवसभर
उन्हात राहील असा एक खांब या कृतीसाठी निवडा.
ü दिवसभरात वेगवेगळ्या वेळी या खांबाची सावली
१. स्थानिक वेळ व प्रमाण वेळ
आकृती १.१ : दिवसभरात सूर्याचे स्थान व सावलीत होणारा बदल
सकाळी
८ वा. सकाळी
१० वा.
दुपारी
१२ वा.
दुपारी
२ वा.
संध्या
४ वा.
पूर्व
भौगोलिक स्पष्टीकरण
